İşte deprem gerçeği

2006 Eylül ayında başlayan ve 3 yıl sonra tamamlanacak olan “Boru Hatları Sistemleri Üzerinde Deprem Etkilerinin Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile Değerlendirilmesi” projesinin yanı sıra Pamukkale Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) kapsamında “Deprem Kayıplarının Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile Önceden Tahmini” başlıklı projenin de yürütücüsü olan Dr. Toprak, 6,5’in üzerindeki bir depremde Denizli’deki mevcut içme suyu şebekesinin pratik olarak çalışamaz duruma geleceğini belirtti.

‘İçme suyu şebekesi çöker’

Denizli’de olası deprem senaryolarını ortaya koydu ve altyapı konusunda yapılması gerekenlere dikkat çeken Toprak, 1999’da yaşanan Kocaeli ve Düzce depremlerinin ardından, üstyapılar üzerine çalışmaların yoğunlaştığını, ancak altyapıların geri planda kaldığını belirterek yönetmeliklerin gecikmeli olarak daha yeni çıkarılabildiğini, uygulamada da sıkıntıların olduğunu söyledi. ABD ve Japonya’da depremlerin boru sitemlerine etkisi üzerine araştırma yapan Dr. Toprak, Türkiye’ye döndüğünde, bu alanda eksiklikler bulunduğunun farkına vardığını dile getiren Toprak, BAP ve TÜBİTAK’a bu nedenle başvurmak istediğini de sözlerine ekledi.

Projesi kabul edilen Dr. Toprak, “Altyapı sistemleri tasarlanırken, planlanırken, deprem göz önüne alınmıyor. Bakü-Ceyhan-Tiflis Boru Hattı dışında, içme suyu şebekelerinde de, doğalgaz şebekelerinde de deprem dikkate alınmıyor. Üstyapı ile ilgili güçlendirme ve onarım çalışmalarının, altyapıda da yapılması gerekiyor. proje kapsamında, bu konuyla ilgilenecek kurumlara araçlar sağlamayı hedefliyoruz kurduğumuz ekiple, proje kapsamında, altyapı sistemlerini deprem açısından değerlendirmek isteyenlerin nasıl bir yöntem izlemeleri gerektiğine dair soruları yanıtlıyor ve bilgisayar ortamı aracılığıyla onlara yol gösteriyoruz. Bu açıdan Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) çok önemli. Kritik yapılarda, bilgilerin harita ortamında gösterilmesi mümkün hale geliyor. Proje sayesinde, yalnızca kritik yapılar değil, altyapı sistemleri de inceleniyor. Boruların nerelere yerleşmesi gerektiği ortaya konuyor” dedi.

İşte deprem senaryoları

Dr. Toprak ve ekibi, Denizli’de 6,0, 6,3, 6,5 ve 7,0 büyüklüğünde, Pamukkale
Fayı üzerinde oluşacak depremler varsayarak Denizli içme suyu şebekesini inceledi. İçme suyu üzerine yapılan çalışmalarda Denizli için en muhtemel deprem olarak görülen ve Denizli Belediyesi ve PAÜ tarafından yapılan jeolojik ve jeoteknik çalışmalarda ortaya çıkan 6,0 – 6,3 büyüklüğünde depremler olacağı varsayıldı. 6,0 ve 6,3 büyüklüğündeki depremlerde Denizli’nin içme suyu şebekesinde yarı yarıya ulaşacak seviyede performans kaybı olacağı, 6,5 büyüklüğünde meydana gelecek depremde ise sistemin performansının dörtte bir seviyelerine ineceğini Selçuk Toprak ve ekibi tarafından öngörülüyor. Toprak, büyüklüğü 7 civarındaki depremde ise Denizli’deki içme suyu şebekemizin tamamıyla felç olacağını, performansın sıfıra ineceğine de dikkat çekti.

Dr. Selçuk Toprak, gömülü boru hatları üzerinde çalıştıklarını, boru hatları sistemlerinin performansında değişik faktörlerin etkili olduğunu belirterek, “Denizli’deki mevcut sistem içerisinde boruların çoğunluğunda AÇB (asbestli çimento boru) ve PVC boru sitemleri kullanıldığını tespit ettik” diye konuştu. Geçici ve kalıcı yer deformasyonları hakkında bilgi veren Toprak, “Deprem dalgalarının geçerken oluşturduğu geçici yer deformasyonlarıyla oluşan zararların etkisinin küçük ama alan olarak geniş bir bölgeyi kapsıyor. Sıvılaşma gibi etkilerle oluşan kalıcı yer deformasyonlarında ise hasarların dar bir bölgede oluşuyor ama hasarların çok yoğun oluyor” dedi.

Olası depremlerde hasarları önlemek için ne yapmak gerekiyor?

PVC ve AÇB boru yerine daha dayanıklı olduğu bilinen Düktil demir veya Polietilen (PE) borular kullanılması gerektiğini ifade eden Toprak, AB ya da Dünya Bankası destekli kaynaklar kullanılarak, Denizli’nin içme suyu şebekesi yenilendiğini, yeni sistemde de, düktil ya da polietilen boruların kullanılması gerektiğinin altını çizdi. Toprak, “Düktil boruların eklem yerlerinde de depreme dayanıklı ekler kullanılmalı. Tüm sistemi değiştirmek mümkün değil, bazı bölgelere öncelik verilebilir. Sıvılaşma sonucu yer hareketlerinin olması beklenen yerlerde, depreme dayanıklılık açısından daha dikkatli olunması gerekiyor” dedi.

PAÜ, kurum ve kuruluşlarla işbirliğini sürdürüyor.

Denizli’nin içme suyu şebekesini yenilemeyi düşünen Belediye yetkililerinin, kendileriyle temasa geçtiğini kaydeden Toprak, Belediye’nin, şu anda boru cinsini belirleme aşamasında olduğunu söyledi. Toprak, Denizli Belediyesi ile görüşmelerimiz sürüyor, fabrikalar ziyaret ediliyor. Depremle ilgili nelere dikkat etmeleri gerektiği konusunda bilgi talep ediyorlar, önerilerimizi sunuyoruz. Denizli Valiliği ise afete hazırlık çalışmaları yapıyor. Altyapı konusunda kendilerini bilgilendirmemizi istediler. Eğer PAÜ- Valilik protokol çalışmaları sonuçlanırsa, biz de çalışmalara dâhil olacağız” diye konuştu.