Denizli’nin kaybettiği ekonomi devleri

UYGAR MOTOR

1974 yılında çoğunluğu Almanya’da işçi olan gurbetçiler, Honaz’ın Kocabaş Beldesinde Uygar Motor’u kurdu. Türkiye’ye uygulanan ambargolara karşı yerli kalkınmanın öncülerinden olan Uygar Motor, motor üretimini başaramasa da traktör ve çekici motorunun döküm parçalarını üretmekte hayli başarılı oldu.

Uygar Motor’un üretimi motor parçaları kısa sürede ihraç edilir hale geldi. Motor parçaları ayrıca iç pazarın da ihtiyaçlarına ilaç oldu. Uygar Motor, iflas ettiğinde 9 bin 670 ortağı bulunuyordu.

Uygar Motor 1995’te mahkeme kararıyla iflas etti ve malları icra yoluyla 93 milyar liraya satıldı, para bankaya yatırıldı. 2002 yılına kadar faizlerle 2,3 trilyon liraya yükselen varlık nedeniyle iflas etmiş şirket dünya vergi tarihine geçti ve vergi rekortmeni oldu.

Bankadaki paranın yaklaşım 308 bin lirası vergi olarak devlete ödendikten sonra kalanlar, ulaşılabilen ortaklar arasında pay edildi, ulaşamayanların paraları ise devlete iade edildi.

BİR EMEK

Türkiye’nin en önemli elektronik üretim firmalarından Bir Emek (Birleşen Emekçiler) Elektrik Elektronik Sanayi A.Ş. tıpkı Uygar Motor gibi gurbetçi işçilerin paralarıyla 1974’te kuruldu. Kıbrıs savaşında yaşanan iletişim aksaklıkları nedeniyle yerli bir telsiz üretimi fikri edinilerek kurulan şirket, iki kez telsiz ihalesine girip farklı nedenlerden ötürü üretime başlayamadı.

Bunun üzerine Philips’in Yugoslavya’daki fabrikasından televizyon getirtilerek incelendi ve yerli malı ilk 31 ekran siyah beyaz televizyon üretildi. Televizyona yerli olduğunu vurgulamak için fabrikanın da ismi olan Bir-Emek markası yaratıldı.

Sanayi Bakanlığı (nedense) Bir Emek’i istemedi ve yerli bir firmayla anlaşmaya zorladı. Bir Emek, böylelikle Profilo’nun fason üreticisi oldu. Türkiye’nin ilk 61 ekran televizyonu da Denizli’de üretildi, Bir Emek, renkli televizyon da üretti.

Bir Emek, telefon ve telefon santralleri de üretti. Ayrıca Bir Emek mühendisleri Türkiye’nin ilk bilgisayar ana kartını ve bilgisayar prototipini 1982’de üretmeyi başarmıştı.

Bir Emek’in kaderi de Uygar Motor’la aynı oldu ve mahkeme kararıyla 1986 sonunda iflas ettirildi.

Uygar Motor ve Bir Emek bölümleri için kaynak: Pamukkale Üniversitesi / Mehtap Sarıkaya – Hatice Çoban (Alternatif Bir Ekonomik Model Olarak Halk Sektörü ve Denizli Örneği)

AZİM CİVATA

Ürettiği ürünler çok kişi tarafından bilinmese de Hallaçlar’da kurulu Azim Civata da bir işçi şirketiydi. 1970 yılında işçiler tarafından kurulan devletin de ortak olduğu şirket, somun, civata, perçin gibi bağlantı elemanları üretiyordu.

1993 yılında özelleştirilen fabrikanın çoğunluk hissesi Ankaralı Emta Holding’e aitti. Şirket 2008’de, ucuz Çin malları nedeniyle kar etmediği gerekçesiyle holding tarafından kapatıldı. Fabrika kapandıktan sonra arazisi ve ekipmanları satıldı.

GÖVEÇ İPLİK

Denizli’nin ilk özel iplik fabrikası Göveçlik İplik Sanayi ve Anonim Şirketi (GİPSAN) 1972’de kuruldu. Yurt içi ve yurt dışı çok ortaklı halk şirketi tecrübe üretimine 1975’te başladı.

Denizli’nin önemli istihdam kaynaklarından biri olan iplik fabrikası, ihracata yönelmesiyle de öncülük yaptı. ABD ve birçok Avrupa ülkesine ihracat yapan fabrika, 1980’lerin başında kabuk değiştirmeye başladı ve çok ortaklı yapıdan tek patrona doğru bir dönüşüm yaşadı.

1975’ten itibaren yoğun sendika mücadelelerine sahne olan fabrika, 1978, 1979 ve 1983 yıllarında ise yangınlar ile sarsıldı. Bu olumsuzluklar dahi fabrikada ki üretimin devam etmesine engel olamadı.

2002’den sonra ekonomik sıkıntılar fabrikanın işleyişi üzerinde olumsuz etkiler yaptı. Denizli sanayi ve tekstil tarihinin önemli bir parçası olan, ilk özel iplik fabrikası Göveçlik İplik Sanayi ve Anonim Şirketi 2007’de kapandı.
(Kaynak: Doç.Dr. Ercan Haytaoğlu – Henda Altınöz Pamukkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Denizli’de Öncü Bir Sanayi Kuruluşu: Göveçlik İplik Sanayi Ve Anonim Şirketi)

EMSAN

(Bahsi geçen marka satılarak halen üretime devam etmektedir. Haberin bu bölümü Denizli’de kurulu olan ve 1999’da iflas kararı alınan yönetim kısmını anlatmaktadır)

1972 yılında Doğan Demircioğlu öncülüğünde 5 iş adamı tarafından Kayhan’da kuruldu. Bir dönem çelik tencereye ismini veren markaydı. Denizli’nin kurumsallaşan ve dünya standartlarında üretim yapan ilk firmalarından olan Emsan, 2 bin kişinin çalıştığı dev bir tesisti.

1989’da 15 milyon doları ihracat, 60 milyon doları iç pazar olmak üzere büyük bir ticaret hacmine sahip firma, 1994 ekonomik krizinde zora girdi.

Kredilerin tamamını döviz bazında kullanan firmanın bu krizde borcu bir gecede 3 katına çıktı. 1996’da firmaya Bahreyn merkezli bir finans kuruluşu el koydu, 1999’a kadar üretimi sürdürdü ama sonra fabrikayı kapattı.