BENCİLLİK ÜZERİNE

Kazanma ve edinme bencilliği var, oldukça yaygın. Yani, kendi çıkarlarımıza dönük bencillik. ‘ Bu da ne demek?, başka türlüsü de mi var?’ diyenlerimiz olabilir. Evet var. Bir tanesinin bilimsel adı ‘Altruistik Egoism’. Türkçesi ‘Fedakar Bencillik’. Başkalarını kazandırma, onlara yararlı olma bencilliği. Niye bencillik oluyor? Çünkü bu türlüsünü seçip uygulayabilenler, bundan mutlu oluyor, kişisel tatmine erişiyor. Bunu seçebilen kişi ya da grup; kendini gerçekleştiriyor, bütünlük kazanıyor, kendiyle barışık hale geliyor, ve içinde varolan ve hep gizliden huzursuzluk veren o boşluğu doldurmuş oluyor. Kendini dolu, benliğiyle bütünleşik, ve huzurlu buluyor. Bu tür ‘İYİ’ bencilliğe de ‘Fedakar Bencillik’ deniyor. Bu deyimdeki ‘bencillik’ sözcüğü aslında benliğimizi tımar etmeyle ilgili. Bu kendini bulma ve kendini bilme gibi.

Bir bencillik türü de ‘Ethical Egoism’, yani ahlaki bencillik. Wikipedia’ya göre ahlaki bencillik, herkesin kendi yararına olan şeyleri yasal çerçeve içinde yapabileceğini ve yapması gerektiğini söylemektir. Buna karşın ‘Psikolojik Bencillik’, insanların yalnızca kendi yararlarına dönük işler yaptığı önermesidir. ‘Rasyonel Bencillik’ ise, bir kişinin kendi çıkarını düşünmesinin akılcı olduğunu bize iletir.

‘Ahlaki Fedakarlık’ kavramı ise ‘Ahlaki Bencillik’ kavramından farklıdır. Ahlaki fedakarlık, güzel ahlaklı kişilerin diğerlerine yararlı olma ve yardım etme zorunluluğu olduğunu önerir. ‘Ahlaki yararcılık’ kavramı da, güzel ahlaklı bireyin kendini diğerleriyle aynı düzeyde görmesidir. ‘Bencillik’ kavramında durum değişiktir. Bencil kişi, kendi çıkarlarını herkesin çıkarından önde ve yüksekte görür. Fedakar bencillik kavramı da kişinin kendini başkalarına feda etmesini zorunlu görmez.

Gördüğümüz gibi bencillik deyip geçemeyiz. Çeşitli bencillik türleri var ve insana yakışan düz bencillik değil, fedakar bencillik ya da ahlaki fedakarlık’tır kanımca. İkincil gördüğüm için burada işlemediğim bencillik türleri de var : ‘Internet Encyclopedia of Philosophy’ye göre; tanımlayıcı bencillik, normatif (kural koyucu) bencillik, koşulsal bencillik gibi. Gelelim büyük düşünürlerin bencillik üzerine söylediklerine.

1998 yılında edebiyat dalında Nobel Ödülü almış olan Portekizli yazar Jose Saramago, Körlük adlı yapıtında şunları söylüyor: ‘Bencillik denen zırhtan yoksun bir insan doğmadı henüz. Sık sık kanayan kendi derimizden daha dayanıklı bir ikinci deridir bu’.

Ünlü yazar Alexandre Dumas, ‘Monte Kristo Kontu’ adlı eserinde karamsardır : ‘Belki söyleyeceklerim siz hümanist, ilerici ve toplumcu bay ve bayanlara tuhaf gelebilir. Ama hiç komşumu düşünmem, beni korumayan toplumu korumaya da kalkmam. Gerçekten de, kötülük yapma dışında bana hiç aldırış etmeyen ve saygı duymadığım, nötr kaldığım toplum ve komşular aslında bana karşı borçlu durumdadırlar’.

Fyodor Dostoyevsky : ‘Hanımefendi bu acı çekme bencilliği içinde, çektiği acıdan keyif alıyordu aslında. Acı çekmenin bu abartılışını ve başkaldırı unsuru yapılışını anlayabilirim; bu durum kaderin pençesinde kıvranan incitilmiş ve aşağılanmış insanın, ona yapılan haksızlıklar altında ezildiğindeki tek eğlencesidir’. (Aşağılanmış ve İncitilmiş adlı eserinden).

Konuyu Diyaneddin.Com sitesinden bir fıkra ile sürdüreyim :

Mahallenin bencil imamı çaya düşmüş, başlamış çırpınmaya. Köylüler hemen yardıma koşup ‘elini ver, elini ver’ diye bağırmışlar. Buna rağmen imam efendi elini uzatmamış. Tam göz göre göre boğuluyormuş ki, hoca Nasrettin seslenmiş : ‘Yahu! O vermeyi bilmez. ‘Elimi al’ diye bağırsanıza’.

Sonuç olarak, insana yakışan erdemli ve güzel ahlaklı olmaksa, erdemli ve güzel ahlaklı insanın bencilliği de, nalıncı keseri gibi hep kendine yontan düz bencillik olmasa gerek. Fedakar bencillik ve ahlaki fedakarlık gibi bencillik türleri bizi erdemli ve güzel ahlaklı
kılmak için biçilmiş kaftanlardır.