TARİHİ DİYALEKTİK BİLMEK ÖNEMLİ Mİ?

Yazıma şu soruyla başlamayı uygun buluyorum:

Diyalektik nedir? Akıl yürütme yoluyla araştırmak ve doğrulara ulaşmaktır. Bir tez veya görüşü, onun mantıksal sonuçlarını incelemek yoluyla çürütme yöntemidir. Bir de; gerçeklik ile gerçekliğin çelişmelerini incelemeye, aşmaya yarayan yolları arayan akıl yürütme yöntemidir. Aklın, deneyimin sınırlarını aşması gereken konularda düştüğü çelişkilerin dikkate alınarak eleştirilmesi anlamına gelir. Modern zamanda; bir tezle antitezden, söz konusu iki karşıtın bir senteze varmak üzere gelişmesini gösteren varlık ve düşünce yasası olarak ortaya çıkmıştır. Etimoloji bakımından diyalektik, tartışma demektir. Konuşma anlamına gelen “dialektikos”, müzakere anlamındaki “dialegomai”den türemiştir. Bu sözcük de, “Dia” (arasında) ve “logos” (konuşmak, akıl etmek) sözcüklerinin birleşmesiyle oluşmuştur. (dmy.info).

Tarihi diyalektik, tarih sürecinde ülke ve toplumların içinden geçtikleri çatışma ve uzlaşıları ele alır. Tarihi materyalizm olarak da adlandırılır. Bu çatışmalar tarihteki birbirine zıt tez ve antitez egemen dönemlerde ortaya çıkar. Çatışmaların bir uzlaşıyla çözüme kavuşma evresi olan sentezin er ya da geç oluşacağı öngörülür.

Marx’ın tarihsel gelişme sürecini anlamak ve açıklamak için geliştirdiği tarihsel materyalist yaklaşımı, Hegel tarafından geliştirilen diyalektik düşünceye dayanmaktadır. Klasik Alman felsefe geleneği içinde yer alan Hegel’in idealist diyalektiğine, Marx tarafından materyalist bir içerik kazandırılmıştır. Diyalektik kavramını ilk kez kullanan eski Yunan filozofu Heraklit’tir. Ona göre diyalektik kavramı şu anlama gelmektedir: Evrendeki her şey, her nesne sürekli bir hareket, oluşum ve değişim içindedir. Evrenin temel yasası çatışma ve çelişmedir (Tolan, 1996, s.16).

Hegel’e göre ise diyalektik “karşılıklı ilişkiler olgusunu ya da etki-tepki sürecini içermektedir.” Evrende her nesne ve varlık kendi içinde negatifini, kendi karşıtını ve çelişkisini içermektedir. Diğer bir deyişle, bu nesne ve varlıklar kendisiyle çatışma ve çelişme durumundadır. Hareket ise, karşıtlıklar arasındaki etki tepki ilişkilerinden oluşur. Her varlık ve her nesne kendi içinde barındırdığı karşıtlık ve çelişkiler sayesinde kendini aşma ve yeni bir aşamaya ulaşma olanağı bulur (Ergun, 1982, s.136; Tolan, 1996, s.16).

Gelelim yazımın başlığındaki soruya: Tarihi diyalektik ya da tarihi materyalizm bilmek önemli mi? Marx’ın Hegelci diyalektiğe dayanarak geliştirmiş olduğu bu kavram; savunulması ya da karşı çıkılması gereken bir ideoloji değil, bir tarihsel analiz yöntemidir. Bir düşünme sistematiğidir. Her görüşten toplum bilimciler tarafından kullanılabilir ve kullanılmıştır da. Diğer tarihsel analiz yöntemlerinin yanısıra geçerliliğini korumaktadır. Tarihi diyalektik bilmenin önemi buradadır sanırım. Dünya tarihi aynı zamanda bir çatışmalar tarihidir de, öyle değil mi? Bu yüzden, çatışmaların er geç uzlaşıyla sonuçlanacağını öngörmesini umut aşılayıcı bulmuşumdur.