VAROLUŞUN ŞİFRESİ YİNELEMEDE GİZLİ-2
19 Mart 2020 Perşembe
Bu yazı dizimin ilkinde sözünü etmiş olduğum “fraktal matematik” gibi yeni bilimler, aslında Kaos Kuramı’ndan kaynaklanmıştır. Bilimlerin ortaya koyduğu klasik sistemler, neden-sonuç ilişkisine dayanır. Bu ‘determinizm’dir. Bilimlerin temelde determinist davranış sergilemelerine karşın, artık kaos’a da sahip olduğumuz düşüncesi gelişiyor. Buna “Kaos Kuramı” deniyor.
Bu kuram, çeşitli güçlerin nesnelerin hareketi üzerindeki etkisiyle ilgilidir. Bu yeni fiziğin temelleri, Isaac Newton’un göksel hareketlerle ilgili kuramına kadar uzanır. Bu kuramın bir önermesine göre; arada bir, başlangıç koşullarındaki çok küçük değişmeler, bir sistem için sonunda çok büyük değişiklikler üretebilir. Bildiğiniz gibi, buna “kelebek etkisi” deniyor.
Dünya yüzeyindeki fraktal yapılar yalnızca, kara parçalarının küçülerek ve bozuşarak tekrarından ibaret değildir. Nehirler de fraktal diziler oluşturur. Hava fotoğraflarından kolayca görülebilir:
Dağ sıralarının da fraktal diziler oluşturuyor olmasına bir örnek:
Hava türbülansı, bulutlar ve dalga yapıları da fraktal özelliktedir. Andre Dauphine gibi Fransız coğrafyacılar, coğrafya biliminin bir dalı olarak, “fraktal coğrafya” disiplinini yaratmışlardır. Bu bilim dalının temelinde de kaos kuramı vardır.
“Varoluşun şifresi yinelemede gizli” demiştim. Evrende ve doğada, Fraktal yapılar dışında da yinelemeler ve kopyalamalar var. Bazı astrofizikçilerin ortaya attığı “sonsuz yineleme döngüsü” (Eternal return) şöyle bir kuramdır: Evren, tüm varoluş ve tüm enerji bir döngü halinde yinelenmektedir ve bunu yapmayı sürdürecektir. Bu gidişat, sonsuz uzay ya da zaman boyunca kendine benzer biçimde sonsuz kere yeniden meydana gelecektir.
İnsanların davranışları da yinelemeler içerir. Orkide çiçeklerinin birçoğunda çeşitli hayvan suretlerinin yer aldığını görmüşsünüzdür. İşte maymun yüzlü orkideler:
Bu, kopyalamadır. Smithsonian Enstitüsü’nden Amerikalı bilim insanı Marissa Fessenden, “Doğa bir temayı alır ve üzerinde çeşitlemeler yaparak ilerler” demiştir. İşte bu üç kavram; yani yineleme, kopyalama ve tematik çeşitleme, naçizane kanımca varoluşun motoru sayılabilecek olan “en az güçle en çok iş yapma” ilkesinin yaşam bulma biçimleridir. Özetle, varoluşun şifresi yani evrenin ve doğanın varoluş biçimi; “yineleme, kopyalama ve tematik çeşitlemede gizlidir” denebilir.
Yazı dizisinin sonu