REKLAMI GEÇ

YAZIN (EDEBİYAT) SANATI

15 Şubat 2016 Pazartesi

Yazın, bir dil sanatıdır. Kısıtlamasız ve dolaysız ifade gücüne sahiptir.
Sorun içeriği zengindir. Görseldir (Amaç-dil içerir; imge ve betimlemeler).
İmleyicidir (Araç-dil içerir; göndermeler)
Son derece örgün anlam, ilgi, imaj katmanlıdır.
Düşünsel içeriklidir; konu bütünü, sorunsal ve düşünce açısından.
Heyecan içeriklidir; epik, dramatik, trajik, yergici, mizahi, lirik ve romantik olabilir.

Britannika Ansiklopedisi’ne göre ‘yazın’ın toplumsal işlevi; kültürel değerlerin hem eleştirisi hem de yeri geldiğinde vurgulanmasıdır.

YAZIN TARİHİ BOYUNCA BAŞLICA YAZIN KURAMLARI
Diğer sanat kuramları gibi, yazın kuramı da tarihsel gelişmeyi izler.
Yazın kuramları kavramını, yazın akımları kavramından ayırmalıyız.
Yazın tarihi temel alınır. Sonra da bu tarih zamanlara daha uygun bütünlenir.
Yazın kuramları böyle doğar. Bir yanda geçerli sistem, altyapı vardır.
Öte yanda ise toplum yer alır. Bu ikisi şu üç yazın unsuruyla etkileşim yaşar:
Sanatçı, eser, Okur.

Toplum – eser ilişkisi MİMESİS kuramını doğurur.
Sanatçı – eser ilişkisi KATHARSİS kuramını,
Okur – eser ilişkisi EXTASİS kuramını,
Sistem/altyapı – eser ilişkisi AİSTHETİKE kuramını,
Okur – eser ilişkisi en sonunda EİNAİ (Hyparkein) kuramını da doğurur.

MİMESİS (yansıtma Kuramı)

Toplum-eser ilişkisine göre belirlenir.
Yazın (Edebiyat); insanı, yaşamı, toplumu yansıtan bir ayna kabul edilir.
Yazın; algılar dünyasını, geneli, özü, ideal olanı da yansıtır.
Bu kurama uygun eserlerin yararı:
Bilgi kazandırma, ahlaki ve ideolojik açıdan yönlendirme.
Bu kurama uygun yazın akımları: Klasizm ve realizm (Eleştirel ve toplumcu gerçekçilik)

KATHARSİS (Anlatımcılık Kuramı)

Eser – sanatçı ilişkisine göre belirlenir.
Yazın; duyguların yaratma ve aktarım yoluyla anlatımı kabul edilir.
Sanatçının kişiliği ve ruh hali ön plandadır.
Bu kurama uygun eserlerin yararı:
Okura yaşantı sağlaması, okur duygularını arındırması ve yazarı rahatlatması.
Bu kurama uygun yazın akımları: Romantizm, Post-romantizm.

EXTASİS ( Duygusal etki kuramı)

Okur-eser ilişkisine göre belirlenir.
Yazın; okurda estetik zevk ve heyecan uyandırma yolu kabul edilir.
Bu, sanatın sanat olarak yaptığı etkidir. Okurun ruh durumu ve kişiliği ön plandadır.
Yazar, belli bir okur grubunun öznel estetik duyumu için yazmaktadır.
Bu kurama uygun eserlerin yararı:
Okura yücelme duygusu ve zevk vermesi.
Bu kurama uygun yazın akımları: Neo – Klasism.

AİSTHETİKE (Biçimci kuram)

Sistem/altyapı – eser ilişkisine göre belirlenir.
Biçim-içerik sorunu irdelenir. İçeriği en iyi iletecek biçim aranır.
Sanat eseri kendine özgü bir yapı olarak algılanır.
Nesnel estetik yargı ön plandadır. Yarı-nesnel ölçütler oluşmuştur:
Birlik, karmaşıklık, yoğunluk, denge, bütünlük, tutarlılık, tazelik, içtenlik, özgünlük, hayal gücü…
Bu kurama uygun eserlerin yararları:
Okurda estetik yaşantı yaratarak, okurun hayal gücünü besleme
Bu kurama uygun yazın akımları:
Rus Biçimciliği (1915-30: Alışkanlığı kırmayı amaçlar.)
Yapısalcılık ya da Yeni Yazın (yapısal dilbilimle göstergelere bakmayı amaçlar.)

EİNAİ (Varoluşçu kuram)

Toplum – eser ilişkisine göre belirlenir.
Yazın, haklı olmaya çalışan bir girişim olarak kabul edilir.
Buna göre yazmak; bağlanmak, özgürlük istemek, bir varoluş nedeni bulabilmektir.
Bu amaçlar için, eserlerde okurun bilincine başvurulur.
Bu kurama uygun eserlerin yararları:
Gizleri keşfetme, insanları diğerleriyle bütünleştirerek varlık nedeni oluşturma
Bu kurama uygun yazın akımları: Varoluşçuluk.

Özet olarak; görülüyor ki, Yazın (Edebiyat) sanatında üç temel ikilem ya da ayraç var:
Tür ayracı olarak: Amaç-dil ve araç-dil, kuram ayracı olarak: Düşünce ve heyecan,
Akım ayracı olarak: Biçim ve içerik vurgusu.

Değerli okurum; ilk üç yazımın oldukça yoğun ve akademik olduğunun ayırdındayım. Amacım; aydınlatıcı olmak kadar, meraklandırıcı da olmak, sizleri araştırmaya yüreklendirmekti. Bundan sonraki yazılarım daha sohbet havasında olacak ve hepimizi yakından ilgilendiren yerel ve kültürel konulara değinecektir. Son iki kuramın yaygın kabul görmüş Antik Yunanca karşılığı yoktur ama aynı dildeki aisthetike ve einai sözcükleri kanımca uygun karşılıklardır.

Not: Yazılar ile ilgili hukuki sorumluluk yazarların kendilerine aittir

Yorum Yaz

Aşağıdaki gerekli alanlara bilgilerinizi girmelisiniz. e-posta adresiniz yayınlanmayacaktır.

 karakter kaldı