NEDEN ABDÜLHAMİT?
5 Ekim 2016 Çarşamba
Abdülhamit’i nasıl bilirsiniz?
Son zamanlarda epeyce ‘hit’ olan Abdülhamit tartışmaları durup dururken niye hortlatıldı?
Bu ‘gündem’in altında nasıl bir çapanoğlu olabilir?
Üstelik OHAL’in yerleşip kurumsallaştığı,
Kanun Hükmünde Kararnamelerle yönetildiğimiz,
Yasama organının felç edilip işlevsiz hale getirildiği,
Başkanlık tartışmalarının “fiili başkanlık”a dönüştüğü,
Yargı kurumunun bağımsızlığı ilkesinin bertaraf edilip umursanmadığı,
Yürütmede yetki organları paylaşımının tek adama indirgendiği,
Yasama, yargı ve yürütmenin tek elde toplanarak “kuvvetler ayrılığı” ilkesine rahmet okutulduğu bir sırada;
Abdülhamit hatırlatmasının esbab-ı mucibesi (gerçek sebebi) ne ola ki?
Kısa bir “Resmi Osmanlı Tarihi” gezintisine çıksak sorulara yanıt bulabilir miyiz?
***
Osmanlı’da modernleşme hareketlerinin yönetim alanında ulaştığı aşamaların en önemlilerinden biri Kanuni Esasi’nin ilanı ve devamında seçimle oluşturulan Meclis-i Mebusan’dı.
Yani seçilmiş temsilciler meclisi.
1876 yılında tahttan alaşağı edilen Abdülaziz’in yerine V. Murat geçer. Birkaç ay sonra başka bir darbe ile yerine Anayasa fikrine daha yakın görünen Abdülhamit tahta oturur.
Hem Abdülaziz’e yapılan darbe de, hem de V. Murat’ın alaşağı edilmesinde etkin rol oynayan meşrutiyetçi güçler ilk Kanuni Esasi’nin hazırlanmasını sağlar.
Mithat Paşanın başını çektiği meşrutiyetçilerin en güçlü, Abdülhamit’in en toy olduğu dönem!
Seçimle kurulan Meclis-i Mebusan’ın yolu böyle açılır.
***
Birkaç ay içinde hazırlanan o ilk Anayasa, “Düvel-i Muazzama”nın İstanbul’da, Rusya’nın “Panslavist” baskısına karşı telaşla topladıkları “Tersane Konferansı” sürerken, Aralık 1876 tarihinde ilan edilir.
1808 yılında, Kağıthane’deki “Meşvereti Amme” toplantısı sonunda imzalanan “Sened-i İttifak”la Padişah yetkilerini nispeten ‘kısıtlayarak’ hukuk devletine doğru atılan ilk adım, böylece yaklaşık 70 yıl sonra gerçek bir anayasal metne kavuşur.
***
İlk Anayasa Kanuni Esasi’nin ömrü pek kısa olur.
Abdülhamit kısa sürede güçlenir.
Mithat Paşa Şubat 1877’de yurt dışına sürgün edilir.
Mithat Paşa’ya karşı olan ayan güçlerinin de desteğiyle Anayasa askıya alınır.
Kanuni Esasi’nin öngördüğü Meclis-i Mebusan iki dönem toplanır, sonrasında 93 harbi nedeniyle süresiz olarak tatil edilir.
1908 yılında yeniden Anayasa ilanı, yeniden Meclis-i Mebusan toplamaları vs. geçelim.
Çünkü kaderi tıpkı ilkinde olduğu gibi bu kez de İttihatçıların iki dudağı arasındadır ve nitekim benzer bir süreç yaşanır.
***
1920’de kurulan meclis Osmanlı meclisinden çok farklıdır. Cumhuriyet’i kuracak olan kadroların oluşturduğu bu yeni meclis, Ayan meclisi, Meclis-i Vükela veya Hassa meclisi gibi, (daha sonraları senato olarak 1961 Anayasasında yer alan benzeri yapılanmanın) arkaik biçimlerine itibar etmez.
***
Abdülhamit’in iradesi ile ilan edilen 1876 Meclis-i Mebusan’ı; Meclis-i Vükela, Meclis-i Ayan gibi Meclis-i Umumi’nin bileşenlerinden meydana gelir. Bunların her biri imparatorluk yönetiminin bir üst sınıfını oluşturur.
Aristokratlar, bürokratlar, Ayan-akıl hocaları vb. tümünün ortak özelliği yasama değil, denetim organı olmasıdır.
Yani Osmanlı İmparatorluğu’nda batılılaşmanın ulaştığı en üst düzey, 1876 Anayasasında vücut bulur. Ancak bu Anayasa ile kurulan ilk meclis, bir yasama organı değil, denetim organıdır.
Abdülhamit’in son anda yaptığı değişiklikle aynı yasanın 113 maddesi, ona meclisi feshedip, Anayasayı askıya alma olanağı veriyordu. Sonuç tam da bu yasal düzenlemenin içeriğine uygun oldu.
***
Son zamanlarda Abdülhamit hatırlatmalarının bu kadar gündeme oturmasının “eshab-ı mucibesinin” ne olduğu sorusuna kafa yorarken işte bunları düşündüm.
OHAL ve Kanun Hükmünde Kararnamelerle vardığımız noktanın, 140 yıl önce yaşanan Anayasa ve Mebusan Meclisi serüveniyle arasında ne fark kaldığını merak edenimiz varsa diye!
Ya da şöyle bir soru soralım:
Cumhuriyetin yasama meclisi, üzerinden 140 yıl geçmiş bir Osmanlı meclisine öykünerek, nur topu gibi bir danışma meclisine doğru dörtnala gidiyor olabilir mi?