ZEKATA İLİŞKİN SORU VE CEVAPLAR (4)

Zekata ilişkin Sorulan soruları Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu delilleri ile ve anlaşılır bir uslup ile cevaplandırmıştır.
Bundan sonraki birkaç günde bu sorulu cevaplı zekat meselelerini okuyacaksınız.

Şirket ortakları nasıl zekat verirler?
Şirketler, hükmi şahıs niteliğinde olduklarından, şirketlerin kendisi değil de, ortaklardan her birinin hissesi, tek başına veya varsa diğer mallarıyla birlikte nisab miktarına ulaşırsa zekata tabi olur. Buna göre, asli ihtiyaçlarından fazla, nisap miktarı (80, 18 gr. altın veya dengi para) mala sahip olan kimsenin, bu malın üzerinden bir yıl geçmesi halinde zekatını vermesi gerekir. Sanayi sektöründe faaliyet gösteren şirketlerin; duran varlıkları (üretim aletleri, makine vb. ) zekattan muaftır. Borçlar, malzeme, işçilik, üretim, pazarlama, yönetim, finansman vb. giderlerin maliyet hesapları yapılıp çıkarıldıktan sonra dönen varlıkları (yarı mamul ve üretilmiş mallar, hammaddeler, nakit para, çek vs.) ise net kar ile birlikte % 2, 5 oranında zekata tabidir (Zuhayli, el-Fıkhu’l-İslami ve Edilletühu, II, 864-865). Dolayısıyla böyle bir şirketin ortağı olan kişi, şirketin büro, alet vb. duran varlıkları dışındaki dönen varlığından kendi hissesine düşen miktarın, nisaba ulaşması ve üzerinden bir yıl geçmesi halinde zekatını vermesi gerekir. Ticaret dalında çalışan şirketlerde de durum aynıdır. Kameri yıl esasına göre senede bir envanter/bilanço çıkarılır. Dönen varlıklar olan eldeki mallar, nakitler, çekler ve alacaklar değer olarak toplanır. Varsa borçlar çıkarıldıktan sonra geride kalan tüm meblağın % 2, 5’u zekat olarak verilir. Ortaklar, zekatlarını kendileri verebilecekleri gibi, yönetime vekalet vererek onlar aracığıyla da verebilirler.

Alacağın zekatını vermek gerekir mi?
Başkalarının üzerinde olan ve nisap miktarına ulaşan alacaklar zekata tabi olup olmama bakımından üç kısımdır: 1. Kuvvetli Alacak; Bunlar, borç olarak verilen paralar ile ticaret mallarının bedeli olan alacaklardır. Bu alacaklar, borçlular tarafından ikrar edilirse veya borcu ispata yarayan kesin delil varsa, alacaklı tarafından her yıl zekatlarının ödenmesi gerekir. Önceki yıllara ait zekatı verilmemiş ise, alacak tahsil edildikten sonra, geçmiş yıllara ait zekatları ödenir. 2. Orta Alacak; Ticaret için olmayan bir malın bedelinden olan alacaktır. Ev kirası borcu gibi. 3. Zayıf Alacak; bir malın bedeli karşılığı olmayan alacaktır. Kocanın karısına olan mehir borcu gibi. İkinci ve üçüncü kısım alacakların geçmiş yıllara ait zekatları gerekmez. Tahsil edilip üzerlerinden bir yıl geçince zekatları verilir (İbn Abidin, Reddu’l-Muhtar, 35-36; Mehmet Zihni, Nimet-i İslam, 518). İnkar edilen veya geri alınma ihtimali olmayan alacaklar için, alacaklının her yıl zekat vermesi gerekmez. Şayet bu tür ümit kesilmiş bir alacak daha sonra ödenirse, tahsil edildikten sonra üzerinden yıl geçtikten sonra zekatı gerekir; geçmiş yıllar için zekat gerekmez (Merğinani, el-Hidaye, I, 97)

Bir sarraf zekatını nasıl vermelidir? Altınların değerini hesap ederken hangi yolu izlemelidir?
Altın ticareti yapan bir tüccarın zekatını yıllık kazancı üzerinden değil sahip olduğu altın miktarı üzerinden ödemesi gerekir. Zekatı ödenecek altın miktarını belirlerken, geçen sene zekat verilen tarih esas alınır. Sözgelimi, geçen sene 1 Ramazanda zekat verilmişse, bu sene 1 Ramazanda elde mevcut altın esas alınarak zekat verilir. Yıl içindeki artışlar ve eksilmeler dikkate alınmaz. Farklı ayarlarda altın varsa, her ayarın zekatı kendisinden veya değerinden verilir. Ancak nisap hesaplanırken ayar farklılığına bakılmaksızın eldeki altınların hepsi birlikte tartılır (Kasani, Bedaiü’s-sanai, II, 20). Zinetlerin zekatı , sırf maden değerleri üzerinden değil, işçilik, kullanılan kıymetli taşlar vb. şeylerin kazandırdığı ilave değerler dikkate alınarak maliyetleri üzerinden verilir.

Hisse senetlerinin zekatını vermek gerekir mi?
Bir şirketin hisse senetlerini, yatırım yapmak; bunların dağıtacağı kar paylarından yararlanmak ve hisseleri de elinde tutmak amacı ile satın alan kişi, bu şirketin bina, makine ve demirbaşlarına hissesi oranında ortak olur. Bu durumda hisse sahibi, şirketin elde edeceği kar ya da uğrayacağı zarara ortak olur. Şirketin kar etmesi durumunda hisse sahibine isabet eden kar payı, tek başına ya da başka birikimlerle birlikte nisap miktarına ulaşır ve üzerinden bir yıl geçerse % 2. 5 oranında zekatı verilir (Zuhayli, El-Fıkhu’l-İslami ve Edilletuhu, II, 799). Eğer söz konusu hisselere, elde tutulup kar payından yararlanmak amacı ile değil de, alınıp satılmak amacı ile sahip olunursa bu hisseler ticaret malı olarak değerlendirilir ve nisap miktarına ulaşırlarsa piyasa değerleri üzerinden ve %2. 5 oranında zekata tabi olurlar (Zuhayli, El-Fıkhu’l-İslami ve Edilletuhu, II, 774).

Emlakçılar, mülkiyetindeki dairelerin zekatını vermekle yükümlü müdürler?
Ticaret malları zekata tabidir. Emlakçıların ticari amaçlı olarak alıp sattıkları daireler de ticaret malı kapsamında yer alır. Buna göre, büro, ikamet gibi kullanım amaçlı olmayıp alıp satmak amacı ile emlakçıların ellerinde bulundurdukları dairelerin, borçları çıktıktan sonra değeri nisap miktarına ulaşmış ve üzerinden bir yıl geçmiş ise kırkta bir oranında zekatının verilmesi gerekir (Kasani, Bedaiu’s-Sanai, II, 20).

Bayanların ziynet eşyasından zekat vermek gerekir mi?
Altın ve gümüşten yapılmış ziynet eşyaları, zekat için gerekli diğer şartları da taşıdığı takdirde zekata tabidir. Bu itibarla altından yapılmış ziynet eşyaları, 80. 18 gr. veya daha fazla olup üzerinden de bir yıl geçmiş ise kırkta biri oranında zekatları verilir. Altın ve gümüş dışındaki şeylerden mamul ziynet eşyası ise zekata tabi değildir (İbn Nüceym, el-Bahru’r-Raik, II, 243). Şafii, Maliki ve Hanbeli bilginlerine göre ise, kadının normal olarak takıp kullandığı ziynet (takı) eşyası, asli ihtiyacı sayıldığından bunlardan zekat gerekmez (Nevevi, el-Mecmu’, VI, 35-36; İbn Kudame, Muğni, III, 13).