SANAYİDE KARA TABLO

Denizli Sanayi Odası her yıl yayımladığı Genel Görünüm Anketini, Denizli Gazeteciler Cemiyeti Basın Merkezi’nde açıkladı.

Denizli Sanayi Odası’nın, bin 205 üyesinden 214’ünün yanıtladığı “Denizli Sanayisi Genel Görünüm Anketi < ?xml:namespace prefix = st1 ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:smarttags" />2009” ile Denizli sanayisinin fotoğrafını çekti. İşkolları çeşitliliği bakımından zengin bir görünüm sergileyen Denizli sanayisini bir bütün olarak kavrayan anket, Denizli sanayisinde son iki yılda üretim, kapasite kullanımı, satış, karlılık, finansman, yatırım, ihracat ve istihdam gibi konularda yaşanan gelişmeler ile 2009’a ilişkin beklentilere ışık tuttu.

Ankette, ‘Üretim içindeki ithal girdilerin payı’, ‘ihracatın toplam ciroya oranı’, ‘kar marjı’, ‘tahsilât vadesi’ ile ‘maliyetler’deki değişimler masaya yatırıldı. Denizlili sanayicilerin ‘finansman kaynakları’, ‘finansman sorunu yaşayıp yaşamadıkları’, ‘yaşıyorlarsa bunun nedenleri’, ‘borçlarının niteliği’, ‘yabancı paraların borçlar içindeki ağırlığı’, ‘bankalarla ilişkileri ve kredi kullanımı’ gibi mali yapıya ilişkin veriler incelendi.‘Sabit sermaye yatırımı yapıyorlar mı’, yapıyorlarsa ‘Hangi alanlara ağırlık veriyorlar’, ‘Faaliyetlerini yurtdışına kaydırmayı planlıyorlar mı’ ya da ‘Kendi işleri dışında hangi alanlara yatırım yapmayı tasarlıyorlar’ gibi sorulara açıklık getirdi. Denizlili sanayicilerin ekonomik ve finansal göstergelere ilişkin tahminlerinin sıralandığı anketin son bölümünde ise, ‘dövizdeki artışın etkileri’ ve ‘yaşanmakta olan krizin ne kadar daha süreceği’ ve ‘işlerin ne zaman açılacağı’ konuları sorgulandı.

Genel Görünüm Anketi 2009 sanayide üretim, kapasite kullanımı, satış, karlılık, yatırım, ihracat ve istihdamda yaşanan hatırı sayılır gerilemeyi gözler önüne sererken, içinde bulunduğumuz yılının ciddi sıkıntılara gebe olduğunun altını çizdi. Bugüne dek yapılan anketler içinde en olumsuz tabloyu ortaya koyan Denizli Sanayi Odası Genel Görünüm Anketi’ni, DSO Başkan Müjdat Keçeçi, DGC’de yaptığı basın toplantısında açıkladı. İşte DSO Genel Görünüm Anketi 2009’dan satırbaşları şöyle:

İSTİHDAM AĞIR YARALI

2007 sonunda işletme başına ortalama ücretli çalışan sayısı 180 iken, bu rakam 2008’de %5’lik bir kayıpla 171’e geriledi. Bununla birlikte aynı rakamlar 2008 yılı Genel Görünüm Anketinde 2006 için 203 ve 2007 için 202 olarak sıralanmıştı. Geçen yılın anketiyle karşılaştırıldığında istihdamdaki azalış %15’i geçiyor.

Bu soruya verilen yanıtlar, SSK’lı istihdamı verileriyle örtüşüyor. 2008 yılında toplam SSK’lı istihdamı keskin bir düşüş ile 7 bin 549 kişi (%5,1) gerileyerek 148 bin 109’dan 140 bin 560’a indi ve bu istihdam kaybının neredeyse tamamına (7 bin 48) ‘Tekstil ve Konfeksiyon’ sektörü damgasını vurdu. 140 bin 560’lık toplam rakamıyla Denizli istihdamı, 2,5 yıl geriye gitmiş oldu.

Öte yandan her 2 sanayiciden 1’i (%44,63) 2008’de ‘İstihdamım azaldı’ diyor. Oysa 2007 yılı için bu oran yalnızca %17,24 olarak belirtiliyor. Aynı soruya verilen yanıtlar sektörel bazda incelendiğinde, en büyük kaybın %53,85 ile ‘Tekstil ve Konfeksiyon’ sektöründe ve en az kaybın %28,57 ile ‘Elektrik – Elektronik ve Kablo’ sektöründe yaşandığı görülüyor.

2009 yılı beklentileri ise daha da kötüleşiyor: 2009’da ‘İstihdamım azalacak’ diyenler %60,48’e erişiyor. İstihdam beklentileri konusunda en iyimser sektör %57,14’lük azalışla ‘Elektrik – Elektronik ve Kablo’ ve en karamsar sektör ise %93,75 ile ‘Ana Metal, Madeni Eşya ve Makine’ sektörü. Bu sıradışı oranla ‘Ana Metal, Madeni Eşya ve Makine’ sektörü, ‘Tekstil ve Konfeksiyon’ gibi istihdam kaybının kronikleştiği bir sektörü bile uzak ara geride bırakıyor.

ÜRETİM, SATIŞ VE SİPARİŞLERDE SERT DÜŞÜŞ

2008’de DSO üyelerinin %42,74’i üretiminin %42,98’i iç satışlarının ve %43,81’i yeni siparişlerinin azaldığını kaydediyor. Dış satışlar ise %38,55 gibi görece olumlu bir görünüm ortaya koyuyor. Buna karşın aynı rakamlar 2007 yılında, belirgin bir biçimde artış ibresini gösteriyordu: Üretim %58,54, iç satış %50, dış satış %63,29 ve yeni sipariş %56,31 oranlarında yükselmişti.

Sektörel açıdan bakıldığında ortalamayı özellikle ‘Tekstil ve Konfeksiyon’ sektörünün aşağıya çektiği gözleniyor. ‘Ana Metal, Madeni Eşya ve Makine’ sektöründe ise üretim, iç satış ve dış satış artışı %50’nin üzerinde seyrediyor.

2009’DA BEKLENTİNİN ADI: KÖTÜMSERLİK

Öte yandan 2009 beklentileri ise ciddi bozulmaya işaret ediyor: Üretimde %58,40, iç satışlarda %61,02, dış satışlarda %57,14 ve yeni siparişlerde de %62,86 oranında azalışlar bekliyor. Ne var ki beklenti bozulmasında ‘Ana Metal, Madeni Eşya ve Makine’ sektörü, rekora koşuyor: Azalış beklentileri bu sektörde üretimde %92,86, iç satışta %86,67, dış satışta %80,00 ve yeni siparişte %90,91’e tırmanıyor.

ÜRETİM VE SATIŞ YOKSA, KAPASİTE KULLANIMI DA YOK!

Denizlili sanayicilerin %85’i, 2007’de yüzde 50’nin üzerinde ortalama kapasite kullanım oranına erişti. Bu oran 2008’de küçük bir azalışla %81’e indi. Ancak 2009 beklentisi, Genel Görünüm Anketlerinin en kötü oranı olan %68,26’ya ulaşıyor. Bu rakam üretim, satış, sipariş ve istihdama ilişkin 2009 beklentilerindeki kötüleşmeyi de doğruluyor.

SANAYİDE KÂR UNUTULDU

‘Kar marjım azaldı’ diyenlerin oranı %60’ı geçiyor. ‘Tekstil ve Konfeksiyon’ sektörü karlılık gerilemesinde %64,62 ile başı çekiyor. Öte yandan ankete yanıt verenlerin neredeyse %10’u ‘Zarar ettik’ diye açıklıyor. Denizli sanayisinin son yıllarda parlayan sektörü ‘Elektrik – Elektronik ve Kablo’, %37,50’lik oranıyla ‘Zarar ettik’ diyenler arasında başı çekiyor. ‘Kar marjımızı artırdık’ diye belirten %11,72’lik kısım dışarıda tutulduğunda, ‘karlılığını artıramayanlar’ın oranı %88,28’e tırmanıyor.

ÇİFTE KISKAÇ: MALİYETLER ARTTI, TAHSİLÂT VADELERİ UZADI

Denizlili sanayiciler 2008’de, her türden maliyet kaleminin arttığına vurgu yapıyor. Enerji maliyetindeki artış %90,55’lik yanıtlanma oranıyla ilk sırada. Bunu %67,74 ile hammadde – aramalı, %55,56 ile yatırım malı ve %51,61 ile istihdam maliyeti izliyor. İstihdamın maliyet artışında son sırada yer almasının nedeni, muhtemelen büyük ölçüde ortalama çalışan sayısındaki azalmadan kaynaklanıyor. Başka bir deyişle sanayicimiz işçi çıkararak istihdam maliyetini aşağıya çekme yoluna gidebilirken, tekelci fiyat yapısına sahip yüksek enerji maliyetlerine katlanmak zorunda kalıyor.

Bununla birlikte 2008’de tahsilat vadelerim ‘Uzadı’ diyenler %82,81’e varıyor. Bu oran geçen yılki anketin 14 puan üzerinde. Öte yandan tahsilat vadesini uzaması, kendini en çok %86,36 oranıyla ‘Tekstil ve Konfeksiyon’ sektöründe gösteriyor.

MÜŞTERİLER YAN ÇİZDİ, FİNANSMAN SIKINTIYA GİRDİ

Her 2 DSO üyesinden 1’i finansman sorunu yaşıyor. Finansman sorunu yaşadığını açıklayanların oranı %52,76. Yüzde 25,97’lik ‘Kredi maliyetinin yüksekliği’ ve %24,03’lük ‘Müşterilerin yükümlülüklerini yerine getirmemesi’ finansman sorununun nedenlerinin yarısını oluşturuyor. Önceki Genel Görünüm Anketlerinin aksine ‘TL’nin değerli olması’ seçeneği %5,84 gibi oldukça düşük bir oranda seyrediyor. Bu ikiliyi sırasıyla %8,44’lük ‘Teşviklerin azaltılması’, %7,14’lük ‘Kredi bulamamak’ ve yine %7,14’lük ‘İşletme sermayesi yetersizliği’ izliyor. Zaten yetersiz olan işletme sermayesi, her türden maliyetlerdeki artış, tahsilat vadesinin uzaması ve azalan kar marjlarıyla birleşince, 2009’un kolay geçmeyeceği anlaşılıyor.

BANKALARDAN YAKINAN ÇOK

DSO üyelerinin zaman zaman yakındığı bir konu olan bankaların kredi kapatma çağrısının son bir yılda %14,52 ve kredi teminatını yükseltme uyarısı alanlarınsa %25,41 düzeyinde gerçekleştiği belirtiliyor. Bunlar görece düşük oranlar gibi görünse de, geçen yılki anket dikkate alındığında ciddi ölçüde artmış oldukları görülüyor. Kapatma çağrısında 6,43 puanlık, teminat yükseltme uyarısında ise 10,70 puanlık yükseliş gözlerden kaçmıyor. Diğer yandan 2008’de herhangi bir ihracat ödemesinin rızaları dışında vade öncesinde kredisine mahsup edildiğinden şikayet edenlerin oranı %8,33’ü buluyor.

FAİZİN ATEŞİ YÜKSELDİ, KREDİ MİKTARI GERİLEDİ

Banka kredileri her 2 DSO üyesinden 1’i için ana finansman kaynağı. Ancak 2008’de kredilerini yenileyenlerin oranı %59,48. Kredi yenileyenler için vadenin büyük ölçüde değişmediği (%64,06) gözüküyor. Ancak kredi miktarı için aynısını söylemek mümkün değil. ‘Miktarım arttı’ diyenlerin oranı, yalnızca %37,70. Kredi miktarını artıramayanların oranı %62,30. Faiz oranının arttığını ifade edenlerin oranı ise %83,87 ile rekor kırıyor. Bütün bunlar, 2009’un finansman güçlüklerine sahne bir yıl olacağına işaret ediyor.

2008’in son çeyreğine kadar ‘ucuz’ finansman kaynağı olarak görülen yabancı para cinsinden kredilerin toplam kredilere oranı ise %50’i aşıyor. Denizlili sanayi şirketlerinin %54,25’inde, yabancı para cinsinden borçların toplam borçlara oranı %51’in üzerinde seyrediyor. İlk bakışta kur riskinin yüksek olduğunu düşündüren bu oran, işletmelerimizin %60,45’i ihracat yaptığı ve bu şirketlerin toplam cirosunun %52,15’ini ihracat oluşturduğu için önemli bir tehlike olarak algılanmıyor.

YATIRIMLAR TEPETAKLAK

Ankete yanıt verenlerin %53,85’i, 2008’de yatırım yapmadıklarını açıkladı. Bu oran geçen yılın 13,65 puan üzerinde. Yeni yatırıma gidenlerin oranı ise rekor seviyede düşük: Yalnızca %11,19 oranında. ‘Modernizasyon’ ise, %21,68’lik oranı ile en çok yapılan sabit sermaye yatırımı olarak öne çıkıyor.

2009 da, yatırımlar açısından umut vaat etmiyor: Denizlili sanayicilerin %81,75’i yurtiçinde yatırım yapmayı düşünmezken, yurtdışına yatırım söz konusu olduğunda bu oran %100’e varıyor.

2003’ten beri yatırımların büyük ölçüde rafa kalktığı Denizli’de sanayicilerimiz, 2009’da %22,44 ile ‘Pazarlamaya yoğunlaşma’ya, %21,46 ile ‘Verimlilik artışı’na, %16,10 ile ‘Ürün geliştirme’ye %13,17 ile ‘Ürün kalitesini iyileştirme’ye ağırlık vermeyi planlıyor.

Bununla birlikte varolan işi dışında farklı bir işkoluna 2009’da yatırım yapmayı öngörenlerin oranı, yalnızca %23,68. Bu oran geçen yıla göre 11,20’ uanlık artış göstermiş durumda. Azınlıktaki bu yatırımcıların gözdesi ise Denizli’nin yükselen sektörleri olan ‘Gıda – organik tarım’ (%7,89), ‘Enerji’ (%3,51) ve ‘Hayvancılık’ (%2,63). Yeni ve farklı bir yatırım söz konusu olduğunda tekstil ve konfeksiyonun adının geçmemesi, sektörün iyice gözden düştüğünün en önemli belirtisi.

DENİZLİLİ SANAYİCİNİN KRİZLE İMTİHANI

Denizlili sanayici 2008’de krizle başa çıkabilmek için maliyetleri aşağıya çekme yoluna gitti. ‘Maliyetleri aşağı çektik’ diye kaydedenlerin oranı %21,29’a erişirken, bunu %19,31 ile ürün kalitesinin yükseltilmesi ve %15,84 ile işgücü verimliliğinin artırılması izledi.

2009’DA DOLAR 1,70, AVRO 2,23 OLUR

Denizlili sanayicilerin 2009 sonu ekonomik ve finansal göstergelere ilişkin tahminleri şöyle:

ÜFE                                        : %9,95

TÜFE                                      : %10,30

Dolar                                       : 1,6980 TL

Avro                                       : 2,2330 TL

Parite                                      : 1,3151

TCMB Gecelik Faiz                : %14,40

KRİZ UZAR, İŞLER ZOR AÇILIR

2008’in son çeyreğinde yeniden alevlenen global kriz, Denizli ekonomisini de derinden etkiliyor. Dış pazarlardaki talep daralmasını, üretim, ihracat ve istihdam kaybı olarak yaşayan sanayicilerin %42,86’sı global krizin 1 yıldan uzun süreceği endişesini taşıyor. İşlerinin 2009’un ikinci çeyreğinde açılacağını düşünenlerin oranı %28,00 ve 2010’da açılacağını öngörenlerse %26,40. Bu konuda ‘Tekstil ve Konfeksiyon’ en olumlu, ‘Mermer – Traverten’ ise en olumsuz beklentiye sahip sektör olarak ön plana çıkıyor.

Bununla birlikte TL’nin yabancı paralar karşısında değerli olduğunu düşünenlerin oranı, geçen yıla göre 35,36 puanlık bir azalışla %50,82’ye gerilemiş durumda. Bunda 2008’de lirada %30 dolayındaki değer kaybının payı büyük.