Denizli’nin Büyükşehirle İmtihanı

29 Aralık 2015 tarihli Sabah Gazetesi’nin verdiği habere göre; Hükümet üç yıl önce çıkarılan büyükşehir yasasından revizyona gidiyor, Başbakan Ahmet Davutoğlu önümüzdeki günlerde belediye başkanları ile toplanacak ve yasaya şekil verecek!

Bildiğiniz gibi, Denizli 21 Ekim 2013’te büyükşehir oldu. Denizli büyükşehir Belediyesi tüm il sınırlarını kapsayacak şekilde büyütüldü. 18 ilçedeki 68 belde belediyesi ilçe belediyelerine bağlanarak, beldeler ve köyler mahalleye dönüştürüldü. Merkez ilçe Merkezefendi ve Pamukkale olmak üzere ikiye bölündü. Denizli’nin 28 yıllık büyükşehir rüyası da böylece gerçekleşmiş oldu. Yeni yasal düzenleme ne getirecek, ne götürecek şimdilik bilmiyoruz ama bildiğimiz bir şey var ki; Denizli’nin 28 yıllık hayali içinde yaşanmayan serüven kalmadı.

BÜYÜKŞEHİR TURGUT ÖZAL’IN İCADIDIR!
Hatırlarsanız; Büyükşehir tanımı ilk kez Turgut Özal zamanında ortaya çıktı. O güne kadar şehircilik literatüründe büyükşehir tanımı kullanılmıyordu. Büyükşehir belediyesi ilk kez 1984 yılında Anavatan Partisi iktidarı zamanında, 1980 Anayasasının 127. maddesindeki “Büyük yerleşim yerlerinde özel yönetim biçimleri oluşturulabilir” hükmüne dayanılarak kuruldu. Büyükşehir belediyeciliği ile büyükşehir hizmet alanı içinde birden çok ilçe veya birinci kademe belediyesi oluşturuldu. Belediye hizmeti aynı zamanda hem büyükşehir, hem de ilçe belediyesi eliyle yürütülmeye başlandı. Büyükşehir ve ilçe belediyelerinin yürüttükleri hizmet türleri de birbirinden ayrıldı.

İlk büyükşehir belediyeleri 1984 yılı Ocak ayında çıkarılan 2972 sayılı yasa ve Mart ayında çıkarılan 195 sayılı kanun hükmünde kararname uyarınca İstanbul, İzmir ve Ankara olmak üzere üç büyük kentte kuruldu. Bu tarih itibarıyla, bu üç kentten, İstanbul’un 15 Ankara’nın 5 ve İzmir’in de 3 metropoliten ilçesi vardı. Aynı yılın Temmuz ayında çıkarılan 3030 sayılı yasa ile büyükşehir ve ilçe belediye statüleri netleşti.

4 yıl içinde büyükşehir sayısı 8’e çıktı. 1986-1988 gibi kısa bir zaman diliminde İzmir, İstanbul ve Ankara’nın ardından beş büyükşehir belediyesi daha kuruldu. Adana, Bursa, Gaziantep, Konya, Kayseri büyükşehir statüsüne geçirildi. Adana, Bursa, Konya ve Kayseri’nin üç, Gaziantep’in iki metropoliten ilçesi vardı.

Özal’ın başlattığı büyükşehir furyası birçok ilde olduğu gibi Denizli’ de iştahları kabarttı. Çünkü Kanun Hükmünde Kararname ile bir gecede büyükşehir olma şansı çok yüksekti. Denizli’nin hayali 1986 yılında Adana, 1987’de Bursa, Gaziantep, Konya, 1988’de Kayseri’nin büyükşehir olmasıyla daha da alevlendi. ANAP milletvekilleri Ankara’da kendi çaplarında lobi faaliyetleri yaptı, tabanda zorladı. Çünkü iktidarda Anavatan Partisi vardı, Denizli Belediye Başkanı Ziya Tıkıroğlu’da ANAP’lıydı. Ancak beklentiler boşa çıktı Denizli 1986-88 yıllarında önünden hızla geçen büyükşehir trenini kaçırdı.

DEMİREL “TEKLİFİ ÇEKİN” DEDİ.
1991-1993 yılları arasında Süleyman Demirel’in başbakanlığında DYP-SHP hükümeti zamanında DYP’nin kalesi konumundaki Denizli’de yine büyükşehir hayali depreşti. Ama hayaller kısa sürede suya düştü. 1993 yılında Antalya, Diyarbakır, Eskişehir, Erzurum, Mersin, İzmit, Sakarya ve Samsun olmak üzere 8 il daha büyükşehir yapıldı. Denizli’ye yine hüsran düştü. Denizli Milletvekili Haluk Müftüler yıllar sonra Denizli Belediye Başkanı Osman Zolan’a şu itirafta bulundu: “Antalya, Samsun büyükşehir yapılırken, Denizli’de olsun diye teklif verdik. Genel Başkanımız bizi aradı “çekin onu” dedi, biz de çektik.”

1993-1995 yılları arasında Tansu Çiller’in başbakanlığında DYP-SHP koalisyonu sırasında Denizli Milletvekili Adnan Keskin iktidarda Denizli’nin büyükşehir yapılması için teklif verdi. Teklif komisyonlarda görüşüldü, genel kurula kadar geldi ancak, hükümet seçime gitme kararı aldı. Teklif de öylece rafa kalktı.

28 Şubat sonrasında 1997-1999 yılları arasında kurulan ANASOL-D hükümetinde konu yeniden alevlendi. Bu kez ANAP Denizli Milletvekili Beyhan Aslan büyükşehir teklifini verdi. Ancak bu teklif ne hikmetse yine bir seçim arifesine denk geldi ve ülke genel seçime gitti. Büyükşehir konusu bir kez daha rafa kalktı.

1999-2002 yıllarında DSP Genel Başkanı Bülent Ecevit’in başbakanlığında kurulan Anavatan Partisi ve MHP’nin de içinde yer aldığı koalisyon hükümetinde konu yeniden alevlendi. Denizli’de büyükşehir kampanyaları başladı Başta Mimarlar Odası olmak üzere birçok STK “büyükşehir” konulu panel düzenledi ve konuşmacı olarak büyükşehir belediye başkanları davet edildi. Ecevit’in Denizli ziyareti sırasında konu bizzat kendisine iletilir ve destek istendi.

Ancak Ecevit bu konuda söz vermedi.

ELLER GİDER MERSİN’E REFERANDUM HALİL GİTTİ TERSİNE..
Milletvekilleri Denizli’nin büyükşehir olması için parlamentoda çaba harcarken, DYP’nin İl genel meclisi üyesi Halil Özgün ters istikamette çalışarak, Denizli Belediyesi’ni parçaladı. Belediye bağlı mücavir alanlarda referandum sandıklarını vatandaşlarının önüne koyup irili ufaklı belediyelerin ortaya çıkmasına neden oldu. Denizli Belediyesi’nin CHP’li başkanı Ali Marım’a karşı tek başına muhalefet eden bu girişimlerinden dolayı adı “Referandum Halil”e çıkan Özgün’ü siyasiler sadece izlemekle yetindi. 1993-1999 yılları arasında Kayhan, Kınıklı, Servergazi, Hallaçlar, Üçler, Korucuk, Bağbaşı, Cankurtaran, Göveçlik, Gümüşler, Başkarcı, Gökpınar referandumlarla belediliklerini ilan etti, Denizli’nin 10’un üzerinde belediyecilikleri oldu. Bu öyle bir paradokstu ki Denizli Belediyesi’nin başına 1999 yılında geçen DYP’li Ali Aygören, DYP’li Meclis üyesi Özgü’le mücadele etmek zorunda kaldı.

BÜYÜKŞEHİR OLAMIYORSAK BÜTÜNŞEHİR OLALIM!
Denizli Belediyesi’nin DYP’li Belediye Başkanı Ali Aygören, Denizli’nin bizzat partidaşı Halil Özgün tarafından parçalanmasına isyan ediyordu etmesine ama ne siyaseten ne de hukuki olarak buna engel olabildi. Bir yandan büyükşehir konusunda tabandan gelen baskıları da dinlemek zorunda kalan Aygören sonunda “Büyükşehir olamıyorsak, bütünşehir” olalım gibi, kimsenin bilmediği bir tanım yaptı.

Aygören’in o gün söylediği büyünşehirden kastı parçalanmış, dağılmış yapıyı bir araya toplamaktı. Onun bu hayali gerçekleştirilemedi ama, 2002 yılında Ak Parti tek başına iktidara geldiğinde yeniden canlandırıldı. AK Parti Denizli Milletvekili Ümmet Kandoğan ve Osman Nuri Filiz 2003 yılında Denizli’nin büyünşehir olması için Meclis’e bir önerge verdi. Ancak büyünşehir teklifi Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer tarafından Belediyeler kanunun “seçimlere bir yıl kala değişiklik yapılamaz” maddesi gerekçe gösterilerek veto edildi.

Bir yıl sonra da 5216 sayılı yasayla büyükşehir belediye sınırları için yeni düzenlemeler ve kıstaslar getirildi. Büyükşehir olmak için de 750 bin nüfus koşulu getirildi. Aynı yasa nüfus yoğunluğu çok yüksek olan İstanbul ve Kocaeli (İzmit) illerinin tamamını büyükşehir sınırları içerisine aldı. Bugün 13 beldenin büyükşehir belediyesinin il sınırları olarak belirlenmesinin ilk örnekleri bu iki il oldu.

DENİZLİ’YE ÖZEL YASA ÇIKTI
2004 yılında yapılan yerel seçimlerde DYP’li Ali Aygören, koltuğu Ak Partili Nihat Zeybekci’ye devretti. 2003 yılında bütünşehir kanun teklifinde büyük rol oynadığı bilenen Zeybekci, belediye başkanlığı boyunca konunun peşini bırakmadan gündemde tuttu. 2006 yılında Başbakan Tayyip Erdoğan, içişleri Bakanı Abdülkadir Aksu ve Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’in imzasıyla Denizli’ye özel bir yasa çıkartıldı. “Sınır tesbit kararı” olarak yayınlanan bir kararla, Denizli çevresindeki 13 belde ile 10 köyün tüzel kişilikleri fesih edilerek, 23 yerleşim birimi Denizli belediyesine bağlandı. 2009 seçimlerinden sonra da Akkale, Bereketli, Gümüşler, Kayhan, Kınıklı, Servergazi, Hallaçlar; Üçler, Korucuk,Bağbaşı, Başkarcı, Gökpınar, Göveçlik belediyeleriyle Bozburun, Eskihisar, Goncalı, Hisar, Kadılar, Karakurt, Saruhan, Şirinköy, Güzelköy ve Karakova köyleri mahalle ve semtlere dönüştü.
Denizli Belediye Başkanı Nihat Zeybekci, 2011 genel seçimlerinde başkanlık makamını başkan yardımcısı Osman Zolan’a teslim ettikten sonra Denizli milletvekili olarak Meclis’e gitti. Zeybekci’nin büyükşehir mücadelesi de orada devam etti. Aralarında Denizli’nin de olduğu 13 ilin büyükşehir olması için kanun tasarı hazırlıkları başladı.

Kamuoyunda iki ayrı tasarının olduğu konuşulurken, ayrıntılar 2012 yılının eylül ayında netleşmeye başladı. Tasarı aynı İstanbul ve Kocaeli örneğinde olduğu gibi Denizli’nin tüm il sınırlarını büyükşehir kapsamına alıyordu.

CHP REFERANDUMA GİTTİ, MHP FEDERALİZM UYARISI YAPTI.
Muhalefet ayağa kalktı. Çünkü tasarı yasalaşırsa, Denizli’de 68 belde belediyesinin kapısına kilit vurulacaktı. CHP 14-21 Ekim tarihleri arasında Denizli’de 57 beldede referandum yaptı. Referandumda 36 bin 498 kişi oy kullandı.

Katılım oranı yüzde 41 oldu. Sandıktan yüzde 97.50 “Hayır” oyu çıktı. CHP genel Başkan Yardımcısı Denizli Milletvekili Adnan Keskin “Bu düzenleme, yasalara büründürülmüş tuzak ve kumpastır. Çağdaş ülkelerde demokrasi aşağıdan yukarıya doğru şekillenir. Oysa bizde yukarıdan aşağı şekillendirilmeye çalışılıyor. İleri demokrasi adı altında gerçek demokrasi buharlaştırılmaya çalışılmaktadır” açıklaması yaptı.

MHP’nin kaygıları ise CHP’den farklıydı. MHP bu tasarıyla birlikte ülkenin federalizme doğru gittiğini düşünüyordu. MHP Genel Başkan Yardımcısı Denizli Milletvekili Emin Haluk Ayhan “ Biz Denizli’nin büyükşehir olmasını istiyoruz ve destekliyoruz. Ancak mevcut düzenlemeyle istemiyoruz. Çünkü mevcut düzenleme Türkiye’yi bölmenin alt yapısını oluşturuyor. Yani Ak Parti Hükümeti bu yasayı çıkararak federasyon sistemin alt yapısını hazırlıyor. Bu şekilde düzenlemenin hayata geçmesi demek ülkenin bölünmesi demektir” dedi.

MERKEZEFENDİ İLE PAMUKKALE GELDİ
Tasarı 10 Ekim’de İçişleri komisyonuna geldi, 14 Ekim’de devam edilen görüşmeler 21 Ekim Pazar gününe kadar 7 gün aralıksız sürdü. Vekiller toplamda 16.5 saat mesai yaptı. Bu süre içinde vekillerin sinirleri gerildi, zaman zaman sert tartışmalar hatta kavgalar yaşanarak büyükşehir tasarısı 16 günlük mesai ile yasalaştırılmış oldu. Ak Parti MKYK üyesi ve Denizli Milletvekili Nihat Zeybekci tasarının yasalaşmasının hemen ardından şu açıklamayı yaptı: “Denizli’nin Büyükşehir olması uzun ve sabırlı bir yoldur. Bizzat 2003 başından beri verdiğimiz mücadelenin ve inancımızın sonucudur. Sanırım bu diğer 13 tane ilin de büyükşehir olması bizim gayretimizle oldu. Yerel yönetimlerde bu kadar büyük bir reform şimdiye kadar yapılmamıştı.”

Denizli büyükşehir yasası ile birlikte Merkezefendi ve Pamukkale olmak üzere ikiye bölündü. Denizli büyükşehir belediyesi tüm il sınırlarını kapsayacak şekilde büyütüldü. 18 ilçedeki tüm belde belediyeleri ilçe belediyelerine bağlanarak, beldeler ve köyler mahalleye dönüştürüldü. Bucak teşkilatları kaldırıldı ve özel idarenin tüzel kişiliği sonlandırıldı. Denizli ile birlikte 13 il 2014 Mart’ında yapılan yerel seçimlerde ilk büyükşehir belediye başkanını seçti. Bu özel yasa sayesinde Denizli’nin 28 yıllık büyükşehir rüyası da gerçekleşmiş oldu.