REKLAMI GEÇ

DENİZLİ’NİN İLK MİLLETVEKİLLERİ

11 Aralık 2012 Salı

Osmanlı Devleti’nin, coğrafi, toplumsal, kültürel ve ekonomik mirası üzerine kurulan ülkemizde, Meclis yapısını üç dönemde incelememiz gerekir.

a. Osmanlı dönemi (İstanbul Meclisi Mebusanı).
b. Milli Mücadele dönemi (Ankara Büyük Millet Meclisi).
c. Cumhuriyet dönemi (Türkiye Büyük Millet Meclisi).
Şimdi bunları tek tek inceleyelim.

Osmanlı Dönemi (Birinci Meşrutiyet);
Osmanlı Devleti ilk Meclis’ini 1876 yılında ilan edilen Birinci Meşrutiyet sonrası kurdu. 28 Aralık 1876 günü kabul edilen Kanuni Esasi (Anayasa) çerçevesinde iki meclis kuruldu. Bunlardan biri, yasaları yapacak olan Meclisi Mebusan, yani, seçilerek gelen milletvekillerinin bulunduğu meclis, ikincisi de Padişah tarafından atanan ve seçkin olarak nitelendirilen insanlardan oluşan Meclisi Ayan idi. Osmanlı Devleti bir imparatorluk olduğundan çok milletli idi. Bu nedenle, meclislerinde de imparatorluk sınırları içindeki her dinden, her milletten temsilciler bulunuyordu. Mebuslar, seçildikten sonra Meclis’in açılışında, şu yemini ederek göreve başlıyorlardı;

“Zatı Hazreti Padişahiyeye ve vatanıma sadakat ve Kanuni Esasi ahkamına (Anayasa içeriğine) ve uhdeme tevdi olunan (bana verilen) vazifeye riayetle (göreve uymakla) hilafından mücanebet eyleyeceğime (aksine bir durumdan sakınacağıma) kasem (yemin) ederim”.

Meclisi Mebusan’a ait seçim bölgeleri Kuzey’de Arnavutluk’da İpek vilayetinden başlayarak, Güney’de, Trablusgarp’a, Bingazi’ye kadar uzanıyordu. Bu seçim bölgelerinin sayısı 126 idi. Zaman içinde hızla toprak kaybına uğrayan Osmanlı Devleti’nin seçim bölgelerinde de azalma oldu.

1. Osmanlı Meclisi Mebusanı (31.03.1877 – 28.06.1877)
1877 yılı Ocak-Şubat aylarında yapılan seçim sonucu oluşan ilk “Meclisi Mebusan” (Milletvekilleri Meclisi), 31 Mart 1877’de çalışmalarına başladı. İki dereceli seçimler sonucu oluşan “Meclisi Mebusan”, 69’u Müslüman ve 46’sı Müslüman olmayan 115 üyeden oluşuyordu. Doğrudan doğruya Padişah 2.Abdülhamit tarafından atanan “Meclisi Ayan”ın (Seçkinler Meclisi) ise, 26 üyesi vardı.

Genel Meclis’in çalışmaya başlamasından kısa süre sonra, 23 Nisan 1877’de Rusya, Osmanlı Devleti’ne savaş açtı. (1877 yılı, eski takvim ile, 1293 olduğundan, bu savaş, halk arasında, 93 harbi olarak bilinir). Savaş sırasında, meclis üyelerinin hükümeti eleştirmeleri ve sert çıkışları karşısında, Meclisi Mebusan, 28 Haziran 1877’de Padişah’ın emri ile dağıtıldı.

2. Osmanlı Meclisi Mebusanı (13.12.1877 – 14.02.1878)
Yapılan seçimler sonucu 13 Aralık 1877’de, 2.Meclisi Mebusan toplandı. Bu mecliste, 56 Müslüman ve 40 gayri Müslim olarak toplam 96 üye bulunuyordu. Ancak, Rus savaşının kötü bir gelişme göstermesi sonucunda, bu yeni Meclis de, 14 Şubat 1878’de Padişah 2.Abdülhamit tarafından dağıtıldı.

Osmanlı Dönemi (İkinci Meşrutiyet);
1. Osmanlı Meclisi Mebusanı (04.12.1908 – 21.05.1911)
Padişah 2.Abdülhamit, 1878’den 1908 yılına kadar, tam 30 yıl, Meclis’i toplamadan ülkeyi idare etti. 1908 yılı başlarında giderek artan dış baskılar ve son derece şiddetlenen muhalefet nedeniyle, Meclis’i toplantıya çağırmak zorunda kaldı. 1908 yılı Kasım-Aralık aylarında yapılan seçim sonucu 142 Türk, 60 Arap, 25 Arnavut, 23 Rum, 12 Ermeni, 5 Yahudi, 4 Bulgar, 3 Sırp, 1 Asuri, 1 Ulah olmak üzere toplam 276 kişi mebus seçildi. Bu seçimlerde Denizli’den Ahmet Muhip Efendi ve Gani Bey Meclisi Mebusan üyesi olmaya hak kazandılar. Denizli o tarihlerde, Aydın Vilayeti’ne bağlı bir Sancak’tı.

2. Osmanlı Meclisi Mebusanı (05.04.1912 – 23.07.1913)
1912 yılı Mart-Nisan aylarında yapılan seçim sonucu oluşan Meclis’de 288 üye bulunuyordu. Bu Meclis’te Denizli’yi temsilen Gani Bey ve Sadık Efendi görev yaptılar. 4 yıl için seçilen Meclis, 3 ay 17 gün görev yaptıktan sonra Padişah Mehmet Reşat tarafından feshedildi.

3. Osmanlı Meclisi Mebusanı (01.05.1914 – 21.12.1918)
Yeni Meclis’i oluşturan seçimler 1914 yılı Şubat-Mart aylarında yapıldı. Denizli’yi temsilen Sadık Efendi tekrar seçilirken, Denizli’den seçilen ikinci isim Rüşdi Bey idi. Birinci Dünya Savaşı sırasında görev yapan bu Meclis’te 46 üye bulunmaktaydı ve hepsi de Talat Paşa, Enver Paşa, Cemal Paşa’nın yönetimindeki İttihat ve Terakki Fırkası (Birleşme ve İlerleme Partisi) üyesi idiler.

4. Osmanlı Meclisi Mebusanı (12.01.1920 – 11.04.1920)
1919 yılı Aralık Ayı’nda yapılan seçimlerle belirlenen son Osmanlı Meclisi Mebusanı, 170 üye çağrılmasına rağmen 72 kişinin katılıp yemin etmesi ile, 12 Ocak 1920 günü çalışmalarına başladı. 16 Mart 1920’de İstanbul İngilizler tarafından işgal edilince Meclis çalışamaz duruma düştü. İngiliz askerleri Meclis’i basmış, bir çok mebus tutuklanarak Malta adasına sürgüne gönderilmişti. 18 Mart 1920 günü toplanan mebuslar, Meclis çalışmalarının ertelenmesini kararlaştırdılar. Son Osmanlı Meclisi Mebusan’ı, bu olaylardan sonra, 11 Nisan 1920 günü Padişah Vahdettin’in emri ile kapatıldı. Kapatılan son Meclis’teki Denizli temsilcileri Ortaköylü Müftüzade Mehmet Emin Efendi ile Hakkı Behiç (Bayiç) Bey’dir.

Milli Mücadele ve Cumhuriyet Dönemi;
Padişahlık’tan Cumhuriyet’e geçiş dönemi olan bu devrede iki seçim dönemi yaşanmıştır.

Birinci Ankara Büyük Millet Meclisi (23.04.1920 – 16.04.1923)
Denizli’yi temsilen Küçükağa oğlu Necip Ali (Küçüka) Bey, Belevi’li Yusuf (Başkaya) Bey,  Dalamanlı oğlu Mehmet Şükrü Bey ve Hakkı Behiç (Bayiç) Bey’in katıldıkları ve 4 Eylül 1919 günü çalışmalarına başlayan Sivas Konresi’nde oluşturulan Heyeti Temsiliye’nin (Temsilciler Kurulu) Başkanı Gazi Mustafa Kemal imzası ile 19 Mart 1920 günü Vilayetlere, Bağımsız Liva’lara (Vilayet’ten küçük, kendisine bağlı kazaları olan kent. Sancak), Kolordu Komutanlıklarına gönderilen bir telgrafla, Ankara’da, ülkeyi yönetecek, Milli Mücadele’yi yürütecek bir Meclis oluşturulacağı duyurulmuş ve bu Meclis için bölgelerde seçim yapılması istenmiştir. Feshedilen İstanbul Meclisi’nin üyelerinin de Ankara’da kurulacak Meclis’e üye olarak kabul edilecekleri bu telgrafta yer almıştır.

Bu dönemde Denizli, Bağımsız Liva’dır. Gazi Mustafa Kemal’in genelgesine göre, beş kişi mebus olarak seçilecek ve Ankara’ya gönderilecektir. Genelge, kazalara da iletilir.

437 kişiden oluşan ilk Ankara Büyük Millet Meclisi’nde, Denizli’den, Belevi’li Başağazade Yusuf (Başkaya) Bey, Hacı Hüseyin Mazlum (Bababalım) Efendi, Necip (Buldanlıoğlu) Bey, Mustafa (Tavaslıoğlu) Bey, Hakkı Behiç (Bayiç) Bey mebus seçilirler. Sarayköy Müftüsü Ahmet Şükrü (Yavuzyılmaz) Efendi de Aydın mebusu olarak Ankara’ya gider.

Hakkı Behiç Bey, Denizli’nin yanı sıra Kırşehir’den de mebus seçilmiştir (o dönemde, iki ayrı yerden aday olunabiliyordu). Meclis açıldığında, Kırşehir’den seçildiğine dair mazbatası onaylanır. Denizli’den boşalan mebusluğa, Acıpayam Müftüsü Hasan (Tokcan) Efendi seçilerek Ankara’ya gönderilir ve 1 Mayıs 1920 günü Meclis’e katılır. Ancak, daha sonra Hakkı Behiç Bey Kırşehir mebusluğundan istifa eder, Meclis’te de, Denizli’den seçildiğine dair mazbatası onaylanır. Böylece Denizli’nin mebus sayısı 6’ya çıkar. Mustafa (Tavaslıoğlu) Bey ve Necip (Buldanlıoğlu) Bey 28 Aralık 1920 günü istifa ederek Meclis’ten ayrılırlar. Yerlerine seçilen olmaz.

Hakkı Behiç (Bayiç) Bey, 25 Nisan 1920 – 3 Mayıs 1920 arası görev yapan Muvakkat İcra Heyeti’nde (Geçici Yürütme Kurulu) yer almış, 3 Mayıs 1920 – 24 Ocak 1921 arası görev yapan Birinci İcra Vekilleri Heyeti’nde (Hükümet’te) Maliye Bakanlığı yapmıştır. Hakkı Behiç Bey, 18 Ekim 1920 tarihinde kurulan ve kurucuları arasında Celal (Bayar) Bey, Refik (Koraltan) Bey, Tevfik Rüştü (Aras) Bey, Mahmut Esat (Bozkurt) Bey, Yunus Nadi (Abalıoğlu) Bey gibi isimlerin de bulunduğu Türkiye Komünist Partisi’nin Genel Sekreteri olarak da tanınmaktadır.

Bu Meclis, Gazi Mustafa Kemal’e 5 Ağustos 1921 günü Başkomutanlık yetkisi vermiş, 20 Ocak 1921 günü Teşkilatı Esasiye Kanunu’nu (Anayasa) kabul etmiş, 17 Şubat 1923 günü İzmir İktisat Kongresi’ni toplamıştır.

İkinci Ankara Büyük Millet Meclisi (11.08.1923 – 26.06.1927)
1 Kasım 1922 günü Meclis’te alınan bir kararla, Osmanlı Hanedanlığı’nın hükümranlığına son verilip, Türkiye Halkı’nın tek temsilcisinin Ankara’da çalışmalarını sürdüren Türkiye Büyük Millet Meclisi olduğu kabul edildi. Padişahlığın sona erdirilip, halk temsilcilerinin yönetime geçişi anlamına gelen Cumhuriyet yönetimine giden yolda, 270 kişiden oluşan İkinci Meclis, 11 Ağustos 1923 günü çalışmalarına başladı. Meclis Başkanlığı’na sunulan ve Kazım Karabekir imzası ile hazırlanıp Denizli’den seçilip gelen mebusların, mebusluklarının Meclis tarafından onaylanmasını isteyen mazbata, 12 Ağustos günü okunup oybirliği ile kabul edildi. Denizli’den milletvekili seçilen, Mazhar Müfit (Kansu) Bey, Küçükağazade Necip Ali (Küçüka) Bey, Başağazade Belevi’li Yusuf (Başkaya) Bey, Doktor Mustafa Kazım (Samanlı) Bey, Haydar Rüştü (Öktem) Bey, “Vatan ve Millet’in selamet ve saadetinden başka bir gaye tafeib etmeyeceğime (amaç gütmeyeceğime) ve milletin bila kaydü şart hakimiyeti (kayıtsız şartsız egemenliği) esasına sadık kalacağıma Vallahi(Allah adına söz veririm)” yeminini ederek görevlerine başladılar.

Bu Meclis, 18 Ağustos 1923 günü Lozan Anlaşması’nın onaylanmasını, 29 Ekim 1923 günü Cumhuriyet’in kuruluşunu, 3 Mart 1924 günü Hilafet’in kaldırılmasını, 20 Nisan 1924 günü Teşkilatı Esasiye Kanunu’nu (Anayasa) kabul etti. Haydar Rüştü (Öktem) Bey Cumhuriyet’in ilan edildiği Meclis oturumunda Divan Heyeti Katibi olarak, Mazhar Müfit (Kansu) Bey, Diyarbakır İstiklal Mahkemesi Başkanı olarak, Necip Ali (Küçüka) Bey, Ankara İstiklal Mahkemesi Savcısı olarak görev yaptılar.

Yorumlar

A.Rahim SÖNMEZ   -  Bağlantı 1 Mart 2015, 07:16

lozan antlaşmasını yapıp imza atanların ve topraklarımızı satanların yüzbin sefer ALLAH belalarını versin.

Yorum Yaz

Aşağıdaki gerekli alanlara bilgilerinizi girmelisiniz. e-posta adresiniz yayınlanmayacaktır.

 karakter kaldı