REKLAMI GEÇ

Anlamayanların ‘nece konuşuyorlar? diye sorduğu dil: Denizli şivesi

Anlamayanların ‘nece konuşuyorlar? diye sorduğu dil: Denizli şivesi

İki Denizlili kendi arasında konuşuyorken, yöreden olmayan birinin farklı bir ülkeye geldiği hissini yaşatan Denizli Şivesi, hala birçok yönüyle özellikle köylerde yaşatılıyor. Denizli’de gazeteciliğin gelişmesindeki en önemli isim olan merhum Kemal Tartılacı, akademik çalışmalara da temel olan ‘Ben Denizlili isem’ isimli kitabı 27 yıl önce yayımlamıştı… İşte o kitaptan Denizli şivesi ve güncel Türkçe karşılığı olan söz ve deyimler…

Haber Merkezi / DENİZLİHABER / 28 Şubat 2021 Pazar, 13:58

Ege’nin sanayi kenti Denizli’nin kırsal bölgelerinde konuşulan Türkçe geleneksel kültürün izlerini taşımayı sürdürüyor. Denizlili gazeteci M. Kemal Tartılacı’nın 30 yıl önce hazırladığı ‘Denizli Sözlüğü’ yerel şiveyi anlamakta güçlük çekenler için referans niteliği taşıyor.

Ege’nin sanayi kenti Denizli; daha çok ‘Beyaz Cennet’ Pamukkale ve uzun ötüşü ile bilinen eşsiz Denizli Horozu ile tanınıyor. Fakat kent insanının dili de en az kent tarihi kadar eski ve sırlarla dolu bir dünya. Denizlili olmayan biri için halk arasında geçen günlük konuşmaları anlamak neredeyse imkânsız. Babadağ, Çameli, Güney, Çal, Bekilli ve Baklan gibi ilçelerde kadim lisanın izleri hiç kaybolmadan günümüze kadar aktarılmış. Denizlili gazeteci M. Kemal Tartılacı’nın 28 yıl önce hazırladığı Denizli Sözlüğü yöre insanını anlamakta güçlük çekenler için referans olmayı sürdürüyor.

13 YILINI HARCADI
1996 yılında hayatını kaybeden Tartılacı’nın ilk basımını sağlığında yayınladığı ‘Ben Denizlili İsem’ adlı kitabı içindeki sözlük ve yerel manilerle dikkat çekti. Tartılacı yıllar süren gazetecilik deneyiminden sonra 13 yıl Denizlililerin kullandığı kelime ve deyimleri derlediği kitabını 1993 yılında okurla buluşturdu. Tartılacı ikinci basımı yapılan kitabın ön sözünde “Derlenen bu sözcüklerin artık eskisi gibi konuşulduğunu sanmıyorum. Konuşuluyorsa da yüksek dağların eteklerindeki yörelerimizde konuşuluyordur” ifadelerini kullandı. Kitabın yayınlanmasından üç yıl sonra hayatını kaybeden Tartılacı, Denizli’de gazeteciliğin öncü ismi olarak kabul ediliyor. Yazar her yıl mezarı başında anılıyor.

BAŞKA ESERLER DE ÇIKTI
Tartılacı’nın kitabı akademisyenlere de ilham verdi. Bu alanda ilk ciddi çalışma Prof. Dr. Ceyhun Vedat Uygur tarafından hazırlandı. Denizli İli Ağız Sözlüğü adını taşıyan akademik çalışma 2007 yılında kitap olarak yayınlandı. Mehmet Yılmaz’ın yazdığı ve ünlü halk müziği sanatçısı Özay Gönlüm’ün ölümsüzleştirdiği Umman Ninenin Mektupları, Cengiz Sarıca’nın kaleme aldığı Hörü Nineden adlı kitaplar da Denizli şivesini anlatan diğer eserler olarak kayıtlara geçti. Denizli Büyükşehir Belediyesi bu iki kitabı da tekrar bastı. Ayrıca Denizli Bilmeceleri ve Denizli Manileri kitapları da yayınlanarak Denizli şivesine sahip çıkıldı.

İŞTE TARTILACI’NIN HAZIRLADIĞI DENİZLİCE SÖZCÜKLER

Alekdirek Elektrik
Amıd Armut
Amalı Azgın Maymun iştahlı
Anneç Karşı yaka
A’şana Ayşe Ana
Avgıntı Kalbin sıkıntı vermesi
Bahçıvangızı Havuç
Ba’mag Parmak
Bevvap Hademe
Bekleb oturu Hala bekliyor
Biyo Bir defa
Bıdırdanmak Kendi kendine söylenmek
Büngüldek Köstebek
Cascavlak Soyulmuş
Cımıcık Çok az
Cıbıl Meteliksiz
Çoban Salı Hayvan bahşişi
Çöğür Diken
Çemrenmeg Paçaları sıvamak
Desdire Testere
Da’can Daha yeni
Delihödük Çılgın delikanlı
Domuşuk Asık suratlı
Ebelek göbelek Saçma sapan
Enihon Gözü aç
Esge Asker
Fatrafilli Hafif meşrep
Gapız Karpuz
Gavlimiz Kararımız
Gageşik-burgeşik Karmakarışık
Gıypıttırdı Yan çizdi
Gıddırık Köçek
Gursak kakkınlığı kalp hastalığı
Hal’lamca Halil Amca
Hindi Şimdi
Hönkürde İşte orada
Hallen-küllen etti Dalarvere
Ihıcık Yakında
Ingırdama Sızlanma
İlenmeg Beddua etmek
Kela Kertenkele
Kitibiyoz Beceriksiz
Kıstırgeç Saç tokası
Külkeşkek Halsiz, hasta
Löter Noter
Lümbedek Tam yerine oturdu
Meytambal Aksi huylu
Mıstıva Mustafa
Nakırda Nerede
Naturası bozuk Bedeni arızalı
Nekbet Uğursuz
Nişledin Ne yaptın
Ö’kü İşte
Öndegibi Gösterdiğin gibi
Össet O saat
Oklımag Dua etmek
Pirişig Pusmuş
Pinsirik Hapşırık
Pampur Tren
Sarı basma Sarılık
Saka Ceket
Samıt Dilsiz
Seggidi giyyak Sek sek oyunu
Seyidmek Koşmak
Simisoku İçten pazarlıklı
Sımsır Cimri
Südü cımbıldak Mayası bozuk
ŞEddibetsiz Münasebetsiz
Tasgapıması Taskebabı
Talator Cacık
Tingoz Kendini bir şey sanan
Tulumgabası Kalabalık
Ulamaç Eklemek
Urola Uğurlar olsun
Velesbit Bisiklet
Vacemin Varacak mısın
Vıdırdama Gizli konuşma
Yalım Galiba
Yeyni Hafif
Yayı Gırık Hilekar
Yeneldi Hafifledi
Yümseg Yüksek
Yüğlü Hamile
Zemheri Zürafası Soğuğa meydan okuyan
Zehre Hububat
Zoptirik Oynak tavırlı erkek
Zönbeg Düşüncesiz
Zıbırttı Aklını oynattı

Yorumlar

taner caner   -  Bağlantı 28 Şubat 2021, 17:35

sındı – makas okarı-yukarı

mehmet çaputcu   -  Bağlantı 28 Şubat 2021, 14:34

velesbit=bisiklet

Yorum Yaz

Aşağıdaki gerekli alanlara bilgilerinizi girmelisiniz. e-posta adresiniz yayınlanmayacaktır.

 karakter kaldı