TÜRKİYE’NİN REFERANDUM SERÜVENİ
Malum tarih açıklandı ve geri sayım başladı; Referandumun yapılacağı 16 Nisan’a varıncaya kadar takvimden her gün bir yaprak koparıp büyük güne adım adım yaklaşacağız. O gün gelince, yani 16 Nisan sabahı, bizler; yani Türkiye’nin güzel insanları üzerimize düşeni yapmanın gönül rahatlığıyla sandık başına gidip oy kullanacağız. Referandum kuralına göre iki seçenekten birine mühür basılacak. O pusulada ne parti olacak, ne de aday. EVET, ya da HAYIR olacak. Bugüne kadar Türkiye 6 kez tercih yaptı, önümüzdeki 7’nci olacak. 1961’den 2010’a kadar yapılan referandum serüvenini ve Denizli’nin referandum karnesini anlatacağım ama önce detaylara boğulmadan küçük bir referandum turu yapmak isterim.
Haber Merkezi / DENİZLİHABER / 6 Mart 2017 Pazartesi, 09:58
DÜNYADAKİ İLK REFERANDUM
Önce referandum sözcüğünden başlayalım. Öyle ya nedir ağzımıza pelesenk olan bu referandum?
Kaynaklara göre; Referandum ya da plebisit; anayasa değişikliği, yasaların kabulü gibi bazı önemli meselelerde halkın iradesini belirlemek amacıyla yapılan oyladır. Halkın iradesi idareye doğrudan doğruya yansıdığı için doğrudan demokrasinin güzel bir örneği olarak da tanımlanır.
Devam edersek;
Referandum’un Türkçe’deki karşılığı halk oylaması. Latince’den “referre” (geri getirmek) kökünden geliyor. Dilimize Fransızca’dan çevrilmiş. Aslına bakarsınız İngilizcesi, Portekizcesi, İspanyolcası, İtalyancası, Fransızcası, Almancası da aynı. Biz; onlar gibi referendum yerine belki de söylenmesi kolay olsun diye referandum diyoruz. Peki, nereden çıkmış derseniz? Çok eskiye, M.Ö. 4’üncü yüzyıla, Roma İmparatorluğu dönemine kadar uzandığı söylenir. Plebs Eski Roma’da, ayrıcalıklı patriciiler dışında kalan kalabalık halk sınıfına verilen isim olması hasebiyle referandum kelimesi plebisit kelimesiyle beraber anılır.
Antik dünyadan günümüze gelirsek; dünyada bilinen ilk referandum 1848’de İsviçre kantonlarında yapıldı. 1874 yılında anayasasına referandumu ekleyen ilk ülke de yine İsviçre’dir. İsviçre’nin akıllarda kalan son referandum örneği 2009’da yapılan minare inşaatı yasağı getiren tartışmalı referandumdur. Hatırlarsanız İsviçreliler sandık başına giderek minarelerin inşaatının yasaklanmasıyla ilgili oy kullandı, 22 kantonda çoğunluk yasağa “evet” demişti.
Neyse, biz kaldığımız yerden devam edelim:
İsviçre kadar eski olmasa da referandum sayısında dünya rekorunu elinde tutan ülkelerden biri de Avustralya. Avustralya’da 1901 yılından bugüne kadar toplam 44 kez referandum yapıldı. Son olarak Aborjinlerin anayasada tanınması ile eşcinsel evliliklerin referandum konusu olduğunu hatırlatmalıyım.
Bir başka rekortmen ülke de İrlanda. Bugüne kadar halkoylaması için 31 kez sandık başına giden ülkede oy kullanmak için yaş sınırının 18’e düşürülmesi, Katolik Kilisesi’nin özel statüsünün kaldırılması, kürtaj yasağının anayasadan kaldırılması için referandum yapıldı.
TÜRKİYE’DE İLK 1961 ANAYASI’DIR
Gelelim ülkemize, Türkiye’ye…
Türkiye’nin referandum geleneği pek eski değil. İlk referandum 1961 yılında yapıldı. Öyle ki o güne kadar halk arasında referandum kelimesinin ne olduğunu doğru dürüst bilen yoktu. 27 Mayıs 1960 askeri müdahalesinin ardından Milli Birlik Komitesi tarafından hazırlanan anayasa için sandık başına çağrılan halk, referandum sözcüğünü de ilk o zaman duydu. 9 Temmuz 1961 günü yapılan referandumdan bununbir halkoylaması olduğunu anladıklarında sandıktan yüzde 61 “evet” çıktı. Hayır oyu verenlerin oranı yüzde 38.3’di.
12 EYLÜL ANAYASASI YÜZDE 92 İLE KABUL EDİLDİ
Türkiye’de ikinci referandum yine bir darbenin ardından gündeme geldi. İlk referandumdan tam 21 yıl sonra 12 Eylül 1980 darbesi sonrası askeri yönetimin belirlediği “Danışma Meclisi” tarafından hazırlanan anayasa, 7 Kasım 1982’de halkın oyuna sunuldu. Bu anayasa, yüzde 91,4 oranında “evet” oyu aldı. “Hayır” oranı yüzde 8,6’da kaldı.
YASAKLAR KALKSIN MI?
Üçüncü referandum ise halkın ezici çoğunlukla kabul ettiği 1982 Anayasa’sının bazı siyasilere -ki bunlar Süleyman Demirel, Bülent Ecevit, Alpaslan Türkeş ve Necmettin Erbakan’dı- getirdiği 5 yıllık siyasi yasağa ilişkin oldu. 6 Eylül 1987 günü halka “yasaklar kalksın mı, kalkmasın mı” diye soruldu. Bu kez de evetçiler kazandı ama kıl payı farkla. “Evet” diyenlerin oranı yüzde 50.1, “hayır” diyenlerse yüzde 49.9’du.
YEREL SEÇİMLER ÖNE ALINSIN MI?
Demirel, Erbakan, Ecevit, Türkeş’in yasaklarının kalkmasıyla siyaset hareketlendi. Bir yıl sonra yerel seçimlerin bir yıl öne alınıp alınması için referanduma gidildi. Referandumun 4’ncüsü de Anayasa’da yapılmak istenen bir değişiklik içindi. 25 Eylül 1988’de halk sandık başına gitti ve bu kez sandıktan “hayır” çıktı. Halkın yüzde 65’i “hayır” yüzde 35’i “evet” demişti. 13 Kasım 1988 yapılması planlanan erken yerel seçim vize alamadı.
CUMHURBAŞKANINI HALK SEÇSİN Mİ?
Türkiye’yi sandık başına götüren 5. referandum 2007 yılında siyasetin 367 sayısına kilitlenmesiyle oldu. Meclis’te 367 sayısını bulamayan AK Parti, ANAP Genel Başkanı Erkan Mumcu’nun, “Cumhurbaşkanını halk seçsin” önerisini kabul etti ve 11. Cumhurbaşkanını halkın seçmesine dönük Anayasa değişikliğini ANAP’ın desteği ile yaptı. Anayasa değişikliği 21 Ekim 2007’de referanduma sunuldu. Seçmenin yüzde 68’inin sandık başına gittiği referandumda yüzde 69 “evet” oyu çıktı. “Hayır” oyları yüzde 31’de kaldı.
SON SANDIK HSYK’NIN YENİDEN YAPILANDIRILMASI İÇİN KURULDU
Türkiye son referandumu 12 Eylül 2010’da yaptı. Bu referandumda seçmen 26 maddelik değişiklik paketi için sandığa gitti. Aralarında Anayasa Mahkemesi ve Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun (HSYK) yeniden yapılandırılmasını içeren 26 maddelik değişiklikler halk oyuna sunuldu. Sandık başına giden halkın yüzde 57,9’u “evet” ve yüzde 42,1’i ise “hayır” oyu verdi.
YARIN: TÜRKİYE’NİN REFERANDUMLA İMTİHANI